ΠΟΛΕΜΟΙ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 27 Ιουνίου 2020

Ο Β΄ΠΠ έγινε μεταξύ κάποιων μοναρχιών από τη μια και μιας συμμαχίας ολιγαρχιών με κάποιες μοναρχίες από την άλλη. Από τη μια η Γερμανία (δικτατορία), Ιταλία (βασίλειο/δικτατορία), Ιαπωνία (αυτοκρατορία), Βουλγαρία (βασίλειο). Από την άλλη, ποικιλία πολιτευμάτων: η Γαλλία, Αμερική, Σοβιετική Ένωση, ήταν ολιγαρχίες, η Βρετανία βασίλειο με ολιγαρχία, η Ελλάδα βασίλειο με δικτατορία. 

Η μεταπολεμική αντιπαλότητα μεταξύ Σοβιετικής Ένωσης και Δυτικής συμμαχίας ήταν μεταξύ ασύμβατων μεταξύ τους ολιγαρχικών πολιτευμάτων, του φιλελεύθερου και του κομμουνιστικού. Στο κομμουνιστικό πολίτευμα δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στην κοινωνία παρά στο άτομο, προσομοιάζοντας στην κοινωνία των εντόμων. Χαρακτηριστικό της κοινωνίας είναι ότι κάθε μέλος της επιτελεί διαφορετικό έργο, ενώ όλα μαζί συμβάλλουν σε κοινό σκοπό. Και ο κοινός σκοπός εστιάζεται στη δημιουργία αποθηκών αγαθών για τις περιόδους ένδειας. Στις μέλισσες είναι το μέλι. Στις ανθρώπινες κοινωνίες το κεφάλαιο. Στις κοινωνίες των εντόμων η ελευθερία των μελών τους είναι ανύπαρκτη. Όλα είναι αντανακλαστικά αναγκασμένα να κάνουν ό,τι συμφέρει την κοινωνία τους, όχι αυτά τα ίδια ως άτομα. Η ισότητά τους όμως είναι μέγιστη, καθώς όλα έχουν ίση πρόσβαση στην αποθήκη των αγαθών τους. Αντίθετα από τα κομμουνιστικά, στα καπιταλιστικά καθεστώτα δόθηκε αγελαία έμφαση στα άτομα μάλλον παρά στην κοινωνία. Οι αγέλες έχουν μέγιστη ελευθερία περιοριζόμενη μόνον από τους φυσικούς νόμους, κυρίως δίκαιο του ισχυρού  και ανύπαρκτη ισότητα. Ο Moynihan υποστήριξε πως η αντιπαλότητα μεταξύ Wilson και Ле́нин ήταν η αντιπαλότητα μεταξύ του κόμματος της ελευθερίας και του κόμματος της ισότητας. Η ανθρώπινη κοινωνία, η πολιτεία, αντίθετα από των εντόμων, αποφασίζει μόνη της τους νόμους της και μπορεί να επιδιώκει την άθροιση κεφαλαίου συνδυάζοντας τη μέγιστη δυνατή ελευθερία με τη μέγιστη δυνατή ισότητα.

Η ιδανική πολιτεία σαν κι αυτή που περιέγραψα δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ και πουθενά, την προσέγγισε σημαντικά μόνον η Αθηναϊκή δημοκρατία με την κλήρωση των αρχόντων που υιοθέτησε. Η πορεία τότε ήταν βραδεία και συνεχής. Άρχισε στη μυθολογική περίοδο, όταν π.χ. ο βασιλιάς του Άργους Πελασγός έκανε δημοψήφισμα για να δεχθεί τις ικέτιδες. Στην Αττική βαθμιαία από το μύθο στην ιστορία, από τον Κέκροπα, Ίωνα, Σόλωνα, ως τον Κλεισθένη, αυξάνονταν τα δημοκρατικά χαρακτηριστικά του πολιτεύματος. Η θεαματική επιτυχία της δημοκρατίας με τη νίκη στους Περσικούς πολέμους έφερε την ύβρι, δηλαδή το λαϊκισμό με τη δημαγωγία ανώτερων και κατώτερων τάξεων. Αντί δηλαδή να συνεχισθεί ο εκδημοκρατισμός συμπεριλαμβάνοντας στους πολίτες γυναίκες, μετοίκους και δούλους, εκτράπηκε σε ιμπεριαλιστικό επεκτατισμό με ηγεμονία της Αθήνας, που έφερε τον Πελοποννησιακό πόλεμο κι έκτοτε τη βαθμιαία εκφύλιση της δημοκρατίας.

Η Γαλλική επανάσταση στηρίχτηκε στην αναβίωση των αρχαίων ελληνικών προτύπων. Αναγκάσθηκε όμως εξαρχής να κάνει το συμβιβασμό και να εφαρμόσει ολιγαρχία (ρεπούμπλικα) μάλλον (République française) παρά δημοκρατία.

Όλοι αυτοί οι πόλεμοι που φέρνουν καταστροφή στην ανθρωπότητα γιατί γίνονται; Ο Μαρξισμός είδε το κίνητρο από την κοινωνική σκοπιά, όπως στις μέλισσες όπου είναι στεγανά χωρισμένοι η βασίλισσα, οι κηφήνες και οι εργάτριες. Όταν οι κηφήνες επιτελέσουν το έργο τους στην κοινωνία, τη γονιμοποίηση της βασίλισσας δηλαδή, είναι άχρηστοι και δαπανηροί για την κοινωνία. Εκτελούνται από τις εργάτριες. Στη φεουδαρχία, όπως και στην Πλατωνική Πολιτεία, ο διαχωρισμός των τάξεων ήταν στεγανός. Στην αστική κοινωνία, μετά τη Γαλλική επανάσταση, διατηρείται  η αντιπαλότητα, χωρίς στεγανότητα μεταξύ ιδιοκτητών των μέσων παραγωγής και εργαζομένων. Η πάλη των τάξεων ενυπάρχει σε κάθε σύρραξη, εμφύλια ή εξωτερική. Η ιστορική εμπειρία όμως κατέρριψε την απόλυτη ισχύ της μαρξιστικής θεωρίας. Όταν η Σοβιετική  Ένωση έπαψε να είναι κομμουνιστική, η αντιπαλότητά της Ρωσίας με τη Δύση παρέμεινε ακέραιη. Ποτέ δεν υπήρξε απειλή επέκτασης της Ρωσίας προς τη Δύση. Η αχανής χώρα έχει έλλειψη λιμανιών, διότι τα δικά της παγώνουν το χειμώνα. Έτσι επεκτεινόταν πάντοτε μόνο προς Ανατολάς, ως τον Ειρηνικό Ωκεανό. Αντίθετα, επανειλημμένα είδε εισβολή της Δύσης στο έδαφός της από Πολωνούς, Σουηδούς, Γάλλους, Γερμανούς. Μια απέραντη χώρα με υπόγειο πλούτο τεράστιο και εκτεταμένη αγορά ήταν πάντοτε ό,τι λιμπιζόταν η Δύση. Μια τεράστια αποθήκη αγαθών, που η κυριότητα πάνω της ήταν ισχυρό κίνητρο για βία. Κίνδυνος επέκτασης της Ρωσίας προς τη Δύση δεν υπήρχε, ενώ η πλύση εγκεφάλου στους πολίτες της Δύσης έλεγε το αντίθετο. Υπήρχε όμως κίνδυνος επανάστασης των εργαζομένων στη Δύση πάνω στα πρότυπα της Σοβιετικής  Ένωσης κι αυτό προσπαθούσε να αποφύγει η Δυτική Ολιγαρχία άλλοτε με τη βία κι άλλοτε με συμβιβασμούς του τύπου της σοσιαλδημοκρατίας. Γεωπολιτική είναι επομένως η αντιπαλότητα μεταξύ Δυτικών χωρών και Ρωσίας. Το μεγάλο βήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που απομάκρυνε τον κίνδυνο πολέμου μεταξύ Ευρωπαϊκών ολιγαρχιών και μοναρχιών, έγινε. Αλλά ανακόπτεται. Κι αυτό διότι απαιτεί περαιτέρω εκδημοκρατισμό: ένωση των λαών όχι ολιγαρχιών. Η ολιγαρχία έχει δύο ειδών αντιπάλους αφενός τις αντικρουόμενες ολιγαρχίες και αφετέρου τη δημοκρατία.

Κινδυνεύομε ακόμη από ένα μεγάλο πόλεμο; Δυστυχώς, ναι. Το κίνητρο είναι πάντοτε το ίδιο: έλεγχος στις ενεργειακές αποθήκες, φυσικές (π.χ. πετρέλαιο) και βιολογικές (π.χ. σιτοβολώνες, νερό). Για να αμβλυνθεί η αντιπαλότητα πάνω σ΄ αυτή τη βάση, αναπτύχθηκε η συμβολική οικονομία. Το χρήμα ούτε τρώγεται ούτε ζεσταίνει. Είναι όμως ανταλλάξιμο με όλα. Και, όπως τα κοπάδια και οι καλλιέργειες, πολλαπλασιάζεται. Μπορούμε να ζούμε ξοδεύοντας τον τόκο που γεννά το κεφάλαιο, που μένει ακέραιο. Και το χρήμα, από υλικό με ποικίλο κίνδυνο φθοράς (χρυσάφι,  άργυρος, χαλκός), έγινε χαρτί, πλαστικό, τελικά άυλο. Καταργήθηκαν τα εθνικά σύνορα που πια δεν αποτελούν εμπόδιο στη διακίνηση του κεφαλαίου. Παγκοσμιοποίηση.  

Το κίνητρο της ομαδικής βίας εξακολουθεί να υπάρχει: Εξουσία πάνω στις «αποθήκες»,  αειφόρες (π.χ. ηλιακή, αιολική ενέργεια), αναλώσιμες (π.χ. πετρέλαιο) και αυτοπολλαπλασιαζόμενες (π.χ. χρήμα, καλλιέργειες) των αγαθών. Τέτοιο κίνητρο για εξοντωτικούς πολέμους στα πλαίσια του ίδιου είδους υπάρχει και στις κοινωνίες των εντόμων. Ενόψει του ενδεχομένου σε ένα μελλοντικό πόλεμο να αφανισθεί η ζωή ολόκληρη από τον πλανήτη, θα είναι αναγκαίο να εκλείψει. Η ίση πρόσβαση όλων των ανθρώπων της γης σε όλες τις «αποθήκες» της γης θα ήταν βέβαια η μοναδική λύση. Αυτό θα σήμαινε σημαντικό περιορισμό της κοινωνικής ελευθερίας όλων των ανθρώπων. Θα γινόταν ανεκτό;

Θεωρητικά, λέω, ναι. Η ελευθερία είναι ιδιότητα πρώτιστα του νοητού Εγώ (ελευθερία της βούλησης), ενώ η ισότητα του κοινωνικού. Αν η κοινωνία εξασφάλιζε τη δυνατότητα να υλοποιείται η προσωπική βούληση του καθενός μόνο στο όριο που δεν θίγει την ελευθερία των άλλων, θα ήταν η λύση. Είμαστε όμως πολύ μακριά ακόμη από τέτοια δυνατότητα. Προλαβαίνομε άραγε;