ΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 23 Μαΐου 2020

Σε όλα τα ζώα υπάρχει μια ψυχοσωματική ταλάντωση, χάρη στην οποίαν εξασφαλίζεται η επιβίωσή τους. Πεινάνε, τρώνε, χορταίνουν, σταματούν να τρώνε κι ύστερα από λίγη ώρα ξαναπεινάνε, έτσι που η όρεξη ταλαντώνεται. Μόλις χορτάσουν δεν μπορούν να φάνε άλλο και γι΄ αυτό σταματούν. Αρνητική ανάδραση. Μολονότι υπάρχει παρούσα τροφή, την απωθούν τα χορτάτα ζώα. Βαθμιαία ο κόρος υποχωρεί και αν, πριν πεινάσουν, δουν ένα ελκυστικό έδεσμα, ανοίγει η όρεξή τους και πρόωρα τρώνε. Μόλις αρχίσουν να τρώνε, εγκαθίσταται μια θετική ανάδραση, ανοίγει η όρεξή τους. Τρώγοντας έρχεται η όρεξη. Αυτά ισχύουν για τα αγελαία ζώα. Μαζί ισχύει και η απόλυτη ελευθερία με το δίκαιο του ισχυροτέρου.

Κάποια ζώα όμως αναζητούν τροφή όχι για να χορτάσουν την πείνα τους ή επειδή διεγέρθηκε η όρεξή τους από την παρουσία της, αλλά για να την αποθηκεύσουν και να την έχουν εκ των προτέρων τη στιγμή που θα πεινάσουν. Βλέπεις, όταν πεινάσουν, ενδέχεται να μην μπορούν να τη βρουν. Τέτοια ζώα είναι π.χ. οι μέλισσες, τα μυρμήγκια κλπ. Βέβαια η αναζήτηση τροφής είναι κοπιαστική. Ναι, με τις αποθήκες που δημιουργούν τα ζώα αυτά, την έχουν άκοπα μόλις πεινάσουν, αλλά χρειάζονται πολύ μόχθο και ατομικές θυσίες για να την αποκτήσουν και να τη συντηρήσουν. Αυτά ισχύουν για τα κοινωνικά ζώα, εκείνα δηλαδή στα οποία καθένα τους κάνει κάτι διαφορετικό από τα άλλα για τον κοινό σκοπό της δημιουργίας αποθεμάτων. Μαζί έχουν υποχρεωτική ισότητα στην πρόσβαση των αποθηκών τους.

Οι άνθρωποι με τους μηχανισμούς των δευτεροβάθμιων εξαρτημένων αντανακλαστικών και με χέρια κατάλληλα για κατασκευή εργαλείων, αποκτούν Λόγο, χάρη στον οποίον έχουν την ελευθερία να επιλέγουν πόσο αγελαία και πόσο κοινωνικά θα ζουν.

Πλούτος είναι ακριβώς το απόθεμα. Και αυτός ο πλούτος μπορεί να ανήκει στο σύνολο των μελών της κοινωνίας, όπου όλα τα μέλη της έχουν ίση δυνατότητα πρόσβασης σ΄ αυτόν ή, μόνο σ΄ έναν άνθρωπο (ή λίγους), όπου μόνον αυτός(οί) έχουν δυνατότητα πρόσβασης. Πρέπει να σημειώσουμε ότι τέτοιες αποθήκες στα κοινωνικά ζώα δεν ανήκουν σε όλα τα μέλη του ίδιου είδους, αλλά μόνο σε κάποια ομαδοποιημένα σε κοινωνίες. Κι όταν υπάρξει αμφισβήτηση ως προς την κυριότητα, ακολουθεί πόλεμος εξοντωτικός μεταξύ ζώων του ίδιου είδους. Αν σε ένα παρατεταμένο καύσωνα λιώσουν οι κηρύθρες στις κυψέλες και χυθεί το μέλι έξω από τις κυψέλες, ακολουθεί πόλεμος, καθώς όλες οι μέλισσες σπεύδουν για να μαζεύουν το μέλι ανεξάρτητα από το από ποια κυψέλη είχε εκρεύσει, με αποτέλεσμα ολέθριο πόλεμο μεταξύ τους.

Καλό λοιπόν ή κακό πράγμα ο πλούτος; Είναι κύριος παράγοντας για επιβίωση μιας κοινότητας, αλλά και κύρια αιτία πολέμου που είναι πάντοτε καταστροφικός για το είδος.

Πώς αποκτάται ο πλούτος από τους ανθρώπους; Ένας τρόπος είναι η τύχη. Μου πέφτει το λαχείο ή, σκάβοντας για να βρω νερό, βρίσκω χρυσάφι ή πετρέλαιο ή πεθαίνει ένας ξεχασμένος θείος στην Αμέρικα άκληρος και γίνομαι κληρονόμος του. Ο πιο φυσιολογικός τρόπος είναι να εργασθώ σκληρά και να ζω λιτά. Λίγο λίγο κάτι περισσεύει επειδή τα έσοδα από τη δουλειά μου είναι λίγο περισσότερα από τα ελάχιστα έξοδά μου και φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι. Ή κλέβω με απάτη ή με βία από κάποιον πλούσιο το βιος του και γίνομαι εγώ πλούσιος, ενώ ο άλλος μένει φτωχός. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος πλουτισμού όμως είναι άλλος. Έχοντας μαζέψει με έναν από τους παραπάνω τρόπους ένα κεφάλαιο, κάνω μια επιχείρηση. Απασχολώ 1000 εργαζόμενους να κάνουν τη δουλειά που καθενός κοστίζει 100€ μηνιάτικο, αλλά τους δίνω 99€. Αυτοί το δέχονται διότι καλύτερα αδικία 1€, παρά ανεργία. Ο επενδυτής όμως κερδίζει 1000€. Με αυτό τον τρόπο αποκτά πλούτο που τον ξαναεπενδύει και ο πλούτος του αυξάνεται με εκθετικούς ρυθμούς. Σ΄ αυτό τον τελευταίο τρόπο στηρίζεται ο καπιταλισμός, που είναι ένα είδος νόμιμης κλοπής.

Ο καπιταλισμός είναι ίσως το ισχυρότερο κίνητρο προόδου. Κίνητρο ιδίως για την ανάπτυξη τεχνολογίας. Χάρη σ΄ αυτήν έχει επιτευχθεί μεγάλη παράταση του προσδόκιμου επιβίωσης και μείωση της πείνας, φτώχειας, αναλφαβητισμού, παιδικής θνησιμότητας, παρατηρεί ο Norberg εξυμνώντας τον καπιταλισμό. Κι όμως οι άνθρωποι δεν είναι ευδαίμονες. Η ευδαιμονία απαιτεί όχι μόνο κάλυψη των φυσιολογικών και σωματικών αναγκών μας (ευτυχία), αλλά και κάτι παραπάνω, όπως είναι η αγάπη, η κοινωνική αναγνώριση, η αυτοπραγμάτωση του Εγώ.  Έτσι, ένας άλλος ερευνητής, ο Wilkinson, μελέτησε τις 23 πλουσιότερες χώρες του κόσμου και 282 μητροπολιτικές περιοχές των ΗΠΑ. Υπολόγισε αντικειμενικά το βαθμό οικονομικής ανισότητας που υπάρχει σ΄ αυτές και τη συνέκρινε με ένα δείκτη ψυχολογικών/κοινωνικών δεινών, συγκεκριμένα με το προσδόκιμο επιβίωσης, επιδόσεις στα μαθηματικά και γράμματα, παιδική θνησιμότητα, ανθρωποκτονίες, αριθμό φυλακισμένων, γεννήσεις από ανήλικα κορίτσια, ανάπτυξη εμπιστοσύνης, παχυσαρκία, ψυχικές νόσους περιλαμβάνοντας και εθισμό σε ναρκωτικά και οινόπνευμα και κοινωνική κινητικότητα. Υπήρχε εντυπωσιακή ευθεία συσχέτιση μεταξύ ανισότητας και των ψυχοκοινωνικών δεινών. Γι΄ αυτούς τους αρνητικούς λόγους, από την αρχαιότητα προτάθηκε η κοινοκτημοσύνη. Ο Πλάτων στην Πολιτεία του, οι πρώτοι Χριστιανοί, ο κομμουνισμός έχουν κεντρική ιδέα την κοινοκτημοσύνη του πλούτου. Ο Αριστοτέλης την απορρίπτει, αν και δέχεται πως είναι λίγοι αυτοί που συγκρούονται λόγω κοινοκτημοσύνης συγκριτικά με το πλήθος αυτών που έχουν χωριστές περιουσίες. Έτσι προτείνει (ως συνήθως) μια μεσότητα. Η πολιτεία να προστατεύει τους πλουσίους από τους φτωχούς που θέλουν να πάρουν την περιουσία τους, αλλά να υπάρχει ένα όριο στον πλούτο που μπορεί να έχει κάποιος.

Βρίσκομαι μπροστά σε κάποιον που πεινάει, απαιτεί κάτι που έχω, Προφανώς κινδυνεύω να ασκήσει βία πάνω μου. Να του δώσω λίγο φαΐ από το δικό μου, έτσι που να μετριάσω την πείνα του και να μην με απειλεί να κλέψει το δικό μου; Ή μήπως το λίγο που θα του δώσω θα του ανοίξει την όρεξη και πιο έντονα θα θελήσει να με κλέψει; Υπενθυμίζω την ταλάντωση της όρεξης μαζί με τη διεγερσιμότητά της. Ο Χριστός έδωσε μιαν απάντηση. “ὁ ἔχων δύο χιτῶνας μεταδότω τῷ μὴ ἔχοντι“. Και ακόμη πιο πολύ: “Τῷ  θέλοντὶ  σου  κριθῆναι  καὶ  τὸν  χιτῶνα  σου  λαβεῖν,  ἂφες  αὐτῷ  καὶ  τὸ  ἱμάτιον“. Είπαμε, οι πρώτοι Χριστιανοί εφάρμοζαν κοινοκτημοσύνη. Δεν είμαι βέβαιος πόσο εφαρμόσιμο είναι σήμερα. Άλλη λύση είναι να δεχθούμε διαιτησία. Κι εγώ κι ο πεινασμένος ανήκομε σε μια κοινότητα, με ίση πρόσβαση στην εξουσία και δεχόμαστε τη διαιτησία της. Η αρχαιοελληνική δημοκρατία, με πλούσιους αναγκαστικά χορηγούς, ήταν, όπως αποδείχθηκε, εφικτή, λύση.