ΝΟΜΟΣ THORNDIKE

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 4 Απριλίου 2020

Ο νόμος του Thorndike λέει ότι η σύνδεση του ερεθίσματος με την αντίδραση ενισχύεται όταν το αποτέλεσμα προκαλεί ευχαρίστηση. Ενίσχυση της προσπάθειας, δηλαδή, αν στέφεται με επιτυχία. Αντιστρόφως, αν δυσαρεστούμαι με το αποτέλεσμα, σταματώ την προσπάθεια. Οι νόμοι γενικά, και του Thorndike ο νόμος, ισχύουν με σφάλμα, με πιθανότητες. Ισχύουν για το σύνολο, όσο κι αν αφήνουν περιθώρια να επιβληθούν, σπάνια, οι κατεξαίρεση παρανομίες.

Ζούμε μια πρωτόγνωρη εποχή στον τόπο μας όπου οι πολίτες στη συντριπτική πλειοψηφία τους (εκτιμάται 85%-90) πειθαρχούν στα κελεύσματα του ηγήτορά τους, όσον αφορά μια πανδημία. Πώς έγινε αυτό το θαύμα; Η βούληση του λαού στο συγκεκριμένο θέμα ήταν αυτονόητη: να περιοριστεί η πανδημία. Τα κελεύσματα της εξουσίας ήταν σύμφωνα με τη γνώμη αξιόπιστων εμπειρογνωμόνων. Η αρχική ατελής πειθαρχία συνδέθηκε με αισθητά καλύτερη πορεία της επιδημίας συγκριτικά με εκείνην σε άλλες χώρες. Το “ευχάριστο” (ή “λιγότερο δυσάρεστο”) αποτέλεσμα ήταν, κατά το νόμο Thorndike, που ενίσχυσε τη ροπή στην πειθαρχία στα λογικά κελεύσματα. Οι αρχικές επιτυχίες σε έναν αγώνα είναι το κίνητρο για συνέχιση με μεγαλύτερη ένταση του αγώνα. Ένα είδος αγαθού “φαύλου” κύκλου. Δε συζητώ το κόστος.

Οι πολιτικοί σήμερα είναι επαγγελματίες. Το επάγγελμά τους έχει ρίσκο. Οι δολοφονίες αρχόντων είναι πιο συνηθισμένες από των αρχομένων. Θυμίζω Γεώργιο Α΄, Ελ. Βενιζέλο, Lincoln, Kennedy κι άλλους δύο ακόμη, νομίζω, προέδρους των ΗΠΑ, τον Σαντάτ της Αιγύπτου κλπ. Και δεν μπορούν να κάνουν τίποτε γι΄ αυτό, όσους σωματοφύλακες κι αν πληρώνουν. “Αν κάποιος θέλει να ανταλλάξει τη ζωή του με τη δική μου, τίποτε δεν μπορεί να τον σταματήσει”, έλεγε προφητικά ο J.F.Kennedy πριν το αποδείξει με τη ζωή του. Εξάλλου, έχει πολύ κόπο και πολλή ευθύνη, μεγαλύτερη, κατά μέσον όρο πάντοτε, από οποιοδήποτε άλλο επάγγελμα η πολιτική. Υπηρετούν όλοι την Πατρίδα. Με θυσίες. Γιατί λοιπόν συνεχίζουν να πολιτεύονται; Μα διότι τους ωθεί ο Thorndike. Κατά μέσον όρο, η ενασχόλησή τους με την πολιτική παράγει αποτέλεσμα ευχάριστο γι΄ αυτούς. Γι΄ αυτούς; Μα για το λαό δεν εργάζονται;

Ο Αριστοτέλης, ανάλογα με το πλήθος των αρχόντων αναγνωρίζει τρία πολιτεύματα, μοναρχία, ολιγαρχία και δημοκρατία. Καθένα από αυτά έχει δύο όψεις, μια καλή και μια κακή. Καλή είναι εκείνη όπου οι άρχοντες νοιάζονται με σκοπό την ευδαιμονία του συνόλου, κακή εκείνη που ηγούνται με σκοπό τον εαυτό τους. Οι επαγγελματίες πολιτικοί δεν έχουν πολλές επιλογές. Δεν μπορεί κανένας εύκολα να ασκεί δύο επαγγέλματα. Αν πάψουν να είναι πολιτικοί, μένουν ανεπάγγελτοι. Πώς να ζήσουν; Θα κάνουν, επομένως, ό,τι είναι απαραίτητο για να παραμείνουν στην πολιτική. Θα υπακούν στο κόμμα που τους χρίζει υποψηφίους, έστω και αν διαφωνούν συνειδησιακά σε κάποια θέματα. Προαπαιτούν σημαντική αυτάρκεια. Οι εξαιρέσεις σπανίζουν, όπως όταν ο Γεώργιος Ράλλης παραιτήθηκε όταν διαφώνησε. Κατά μέσον όρον όμως υπακούν. Και θα κάνουν ό,τι απαιτούν οι ψηφοφόροι τους και οι κατευθύνοντες τις ψήφους, οικονομικοί, επικοινωνιακοί, θρησκευτικοί κλπ παράγοντες, πολύ συχνά σε βάρος του συνόλου, αλλιώς δεν θα ψηφισθούν. Δεν θα ψηφισθούν επίσης αν νοιαστούν για τις επόμενες γενιές, αφού ψηφοφόροι στην επόμενη τετραετία είναι μόνον της παρούσας γενιάς. Επομένως οι πολιτικοί δεν είναι ελεύθεροι άνθρωποι. “ Ἡ πόλις κοινωνία ἐλευθέρων ἐστίν”, ορίζει ο Αριστοτέλης. Και στο πολίτευμα που ζούμε οι άρχοντές μας δεν είναι ελεύθεροι. Κι αυτοί, οι μη ελεύθεροι άνθρωποι, είναι που μας εξουσιάζουν!

Υπάρχει άραγε εναλλακτική λύση; Για τη νομοθετική και τη δικαστική εξουσία είναι απλό: Οι αντίστοιχοι άρχοντες κληρώνονται, δεν εκλέγονται. Όσο κι αν καθένας τους δεν έχει ικανοποιητική κρίση, το σύνολό τους την έχει. Ό,τι δε σκέφτεται ο ένας, το σκέφτεται άλλος. Το συζητούν και, κατά μέσον όρο πάντοτε, επικρατεί συνήθως η ορθότερη, απροκατάληπτη, άποψη. Εξάλλου, δεν έχουν καν την επαγγελματική προκατάληψη. Η θητεία τους είναι περιορισμένη και για μια φορά μόνο. Δεν έχει εφαρμογή πάνω τους ο Thorndike. Η επαγγελματική τους ζημιά θα είναι περιορισμένη και αντιμετωπίζεται με τη βουλευτική ή δικαστική αποζημίωση. Το πρόβλημα όμως παραμένει με την εκτελεστική εξουσία.

Σκοπός της εκτελεστικής εξουσίας είναι να σχηματίζει νομοσχέδια που θα κρίνει και θα αποφασίζει η βουλή και να εκτελεί ό,τι επιτάσσουν οι ψηφιζόμενοι νόμοι. Πρέπει επομένως να είναι ιδιαίτερα ειδικευμένοι τεχνοκράτες. Πώς λοιπόν επιλέγομε τεχνοκράτες; Πώς επιλέγω σε ποιο γιατρό, δικηγόρο, μηχανικό κλπ θα πάω για να κάνω τη δουλειά μου; Απαιτείται προεπιλογή. Ένα πτυχίο και σχετική εμπειρία είναι προϋποθέσεις. Δεν καταφεύγω σε κομπογιαννίτες. Έπειτα έχω πληροφόρηση από παντού. Έξωθεν καλή μαρτυρία. Συμπεριφέρονται επαγγελματικά όπως εγώ προσδοκώ; Η εκτελεστική εξουσία, πρωθυπουργός, υπουργοί, κλπ οφείλουν, επομένως, να είναι επαγγελματίες πολιτικοί προεπιλεγμένοι με αντικειμενικά περιοριστικά κριτήρια. Οφείλουν να έχουν επαρκή εκπαίδευση και εμπειρία, αντικειμενικά τεκμηριωμένα, και κάποια ηλικία, αφού κανένας δεν μπορεί να έχει επαρκή πείρα, αν είναι πολύ νέος. Αλλιώς, ο νόμος δεν τους επιτρέπει να εκλεγούν. Από κει και πέρα εκλέκτορες είναι το σύνολο του λαού, αφού, όπως είπαμε, οι άρχοντές του οφείλουν στην ευνομούμενη πολιτεία να μεριμνούν για το λαό και όχι για τον εαυτό τους. Θυμίζω πως συχνότατα, στην εκλεγμένη βουλή, υπάρχουν οξύτατες αντιπαραθέσεις μεταξύ συμπολιτευόμενων και αντιπολιτευόμενων που μεγεθύνονται από τα επικοινωνιακά μέσα (αυξάνουν την ακροαματικότητα, πάλι ο νόμος Thorndike!). Όμως υπάρχουν κάποια σημεία που οι απόψεις συμπίπτουν απόλυτα. Τέτοια είναι π.χ. η ασυλία των πολιτικών, οι αποζημιώσεις τους κλπ, μ΄ άλλα λόγια το συμφέρον των αρχόντων, όχι των αρχομένων.

Μια δεύτερη εγγύηση είναι η θητεία. Οι πολιτικοί υπηρετούν για συγκεκριμένο χρόνο. Παραδειγματιζόμενοι από τους κουτοπρογόνους μας, αν κάποιος επαγγελματίας πολιτικός ήθελε πάνω από δυο θητείες, μπορεί να ξαναείναι υποψήφιος, αλλά, αν χάσει τις εκλογές, χάνει και τα πολιτικά δικαιώματά του. Στην αρχαιότητα μπορούσε και να εξοστρακισθεί.

Μια τρίτη εγγύηση είναι η ευθυνοδοσία, που οφείλει να ισχύει για όλες τις εξουσίες. Κάθε άρχοντας δηλώνει τα περιουσιακά του στοιχεία μόλις αναλάβει εξουσία και μόλις τελειώσει. Γίνεται έλεγχος και εξετάζεται το “πόθεν έσχες”, αν χρειασθεί. Πάλι εκείνοι οι παλιοί μας το δίδαξαν.

Μόνο που εμείς, περήφανοι για τους προγόνους μας, αρνούμαστε να διδαχθούμε από τον τρόπο που σκέφτονταν και ενεργούσαν. Όποιος μάλιστα το κάνει, μπορεί να θεωρηθεί και εθνοπροδότης! Γιατί; Διότι η ολιγαρχία, η κακή όψη της μάλιστα που μας εξουσιάζει, ευχαριστιέται με τα καλά αποτελέσματα που έχει γι΄ αυτήν η εξουσία της. Κατά μέσον όρο και εδώ ισχύει ο Νόμος Thorndike. Στατιστικά, κατά μέσον όρο πάντοτε.