ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΟΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Η ιδέα του υπερανθρώπου ξεπήδησε από τον C.Darwin κυρίως, ενισχύθηκε από ερευνητές, όπως ο A.Carrel, φιλοσόφους, όπως ο Nietzsche, και πολιτικούς, που προσπάθησαν να την εφαρμόσουν, όπως ο A.Hitler και ο B.Moussolini. Όπως η φύση εξελίχθηκε από το χάος στην ύλη, τελικά στη ζωή και η ζωή εξελίχθηκε από τα πιο πρωτόγονα κύτταρα ως την κορυφαία δημιουργία της, τον άνθρωπο, έτσι και ο άνθρωπος θα εξελιχθεί σε ένα ανώτερο είδος. Οι μέθοδοι εκτροφής ποικίλων ειδών, με διαρκή επιλογή και κατάλληλη διατροφή έδωσαν ένα υπαινιγμό για το πώς μπορεί να επιτευχθεί. Οι πολιτικοί με την εξουσία τους, προχώρησαν σε αποτελεσματικά μέτρα, όπως ήταν ο αφανισμός των “κατώτερων” ανθρώπων. Τέτοιοι θεωρήθηκαν οι εγκληματίες, οι σχιζοφρενείς, οι Εβραίοι, οι κομμουνιστές, οι Ρομά κλπ. Οι παγκόσμιοι πόλεμοι, ιδίως ο δεύτερος, έδειξαν τον ασύλληπτο όλεθρο στον οποίον οδηγεί μια τέτοια ιδέα. Εναλλακτική ιδέα είναι βέβαια όχι να βελτιωθεί το είδος “άνθρωπος”, αλλά να προχωρήσει σε μια υπερανθρώπινη οργάνωση, την κοινωνία. Αυτή η ιδέα όμως αντιστρατεύεται τη βασική ιδεοληψία των κρατούντων, που θεωρούν ότι οι ίδιοι είναι πολύ κοντά στον Υπεράνθρωπο, ενώ η εξέλιξη της κοινωνίας απαιτεί τη δημιουργία συνθηκών που ευνοούν το σύνολο της ανθρωπότητας.

Πέρα από τις παραπάνω σκέψεις όμως, αναρωτήθηκα χωρίς απάντηση. Μήπως, χωρίς ειδική προσπάθεια, το όνειρό τους μοιάζει να ευοδώνεται; Τι σημαίνει αυτό; Βασικά, ονειρεύονταν ανθρώπους με περισσότερη δύναμη. Και σήμερα βλέπω τους νέους της γενιάς μετά από εμένα και μου φαίνονται να περνούν ένα κεφάλι εκείνους της γενιάς πριν από εμένα. Πιο συγκεκριμένα, οι άντρες στην Ελλάδα το 1914 είχαν μέσο ανάστημα περί τα 1,62 μέτρα, ενώ σήμερα κατά μέσο όρο είναι 1,77. Πολύ εντυπωσιακά είναι τα αποτελέσματα της μελέτης και για τις Ελληνίδες, οι οποίες από τα 1,50 μέτρα που ήταν κατά μέσο όρο το 1914 έφθασαν πλέον στα 1,65. Και ακόμη, παρακολουθώντας τους Ολυμπιακούς αγώνες βλέπομε κάθε φορά να καταρρίπτονται πολλά ρεκόρ των προηγούμενων Ολυμπιάδων. Από τους σκελετούς, φαίνεται ότι ως το 1800 η αύξηση του αναστήματος των ανθρώπων δεν άλλαζε σημαντικά από προϊστορικούς χρόνους. Ο άνθρωπος “βελτιώνεται”. Πώς έγινε αυτό το θαύμα; Και τι συνέπειες έχει;

Από άποψη υγείας, δεν φαίνεται να υπάρχουν ουσιαστικά πλεονεκτήματα με το να είναι οι άνθρωποι ψηλοί. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι άτομα μικρού μεγέθους είναι πιθανότερο να έχουν χαμηλότερη αρτηριακή πίεση και είναι λιγότερο πιθανό να αποκτήσουν καρκίνο. Οι κοντύτεροι άνθρωποι θεωρούνται ότι έχουν κάποιο πλεονέκτημα σε ορισμένα αθλήματα (π.χ. ξιφασκία, οδήγηση αυτοκινήτων κτλ.), ενώ οι ψηλότεροι άνθρωποι σε κάποια άλλα αθλήματα (μπάσκετ) έχουν σημαντικό πλεονέκτημα. Από άποψη μακροζωίας τα δεδομένα είναι αβέβαια. Το υπερβολικό ύψος σε ασυνήθιστα άτομα παρουσιάζει προβλήματα. Η καρδιά πρέπει να κάνει υπερβολική προσπάθεια για να στείλει το αίμα τόσο ψηλά στο κεφάλι, ενώ ο χρόνος μετάδοσης των ερεθισμάτων από τα πόδια στον εγκέφαλο επιμηκύνεται κάποια κλάσματα του δευτερολέπτου, που ενδέχεται να είναι κρίσιμα. Πνευματικά δεν έχει δειχθεί να έχει κάποια πλεονεκτήματα το ανάστημα. Βέβαια, στις προεδρικές εκλογές των Ηνωμένων Πολιτειών, ο ψηλότερος υποψήφιος κέρδισε 22 από τις 25 φορές τον 20ό αιώνα. Αυτό δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι οι ψηλοί υποψήφιοι ήταν ευφυέστεροι ή το παρουσιαστικό τους ήταν πιο πειστικό, Εξάλλου, αρκετοί ισχυροί ηγέτες του κόσμου του 20ου αιώνα, όπως οι Ле́нин, Moussolini, Ceaușescu και Ста́лин ήταν κάτω από το μέσο ύψος.

Το ανάστημα και, γενικά ο σωματότυπος κάθε ανθρώπου εξαρτάται αφενός από την κληρονομικότητα (υψηλοί γονείς κάνουν ψηλά παιδιά) και αφετέρου από περιβαλλοντικούς παράγοντες, ιδίως το είδος της διατροφής. Τα παιδιά μου τρώνε κρέας τις περισσότερες μέρες της εβδομάδας. Όταν ήμουν παιδί τρώγαμε κρέας μια φορά την εβδομάδα και την εποχή των παππούδων μου έσφαζαν το αρνί το Πάσχα και το χοίρο τα Χριστούγεννα ή την Αποκριά. Άντε και κάνα δυο φορές επιπλέον το χρόνο σε μια γιορτή. Γενικά, τα έθνη που καταναλώνουν περισσότερη πρωτεΐνη με τη μορφή κρέατος, γαλακτοκομικών προϊόντων, αβγών και ψαριών τείνουν να έχουν μεγαλύτερο μέσο ύψος, ενώ εκείνα που καταναλώνουν περισσότερη πρωτεΐνη από δημητριακά τείνουν να έχουν χαμηλότερο. Μετανάστες από φτωχές χώρες με κοντούς ανθρώπους σε πλούσιες χώρες αναπτύσσουν σαφώς μεγαλύτερο ανάστημα από τους ομοεθνείς τους που άφησαν πίσω. Η σημασία του τρόπου διατροφής για την ανάπτυξη δεν αμφισβητείται. Είναι όμως μόνο αυτό; Αναρωτιέμαι, κάποτε οι αγελάδες έβοσκαν στο λιβάδι κι όταν έτρωγαν όλη τη βοσκή, περπατούσαν για να βρουν αλλού να φάνε. Σήμερα το κρέας μας προέρχεται από μοσχάρια που ζουν ακίνητα στο στάβλο, τρέφονται με άφθονη τροφή χωρίς να την καταναλώνουν περπατώντας, ενώ, με τη χρήση αυξητικών ορμονών, μεγαλώνουν περισσότερο και ταχύτερα, έτσι που το κρέας που παράγουν αντισταθμίζει την αγορά ζωοτροφής που παλιά παρεχόταν δωρεάν στο βοσκότοπο. Δεν ξέρω και δεν βρήκα στοιχεία (ομολογουμένως δεν έψαξα και πολύ), όταν τρώμε μοσχαράκι, καταπίνομε και υπολείμματα από τις αυξητικές ορμόνες με τις οποίες είχε ποτισθεί; Κι οπωσδήποτε, λαβαίνομε, μαζί με το κρέας, και αρκετά, άγνωστο πόσα, αντιβιοτικά. Η δημιουργία ανθεκτικών μικροβίων οφείλεται ίσως περισσότερο στη μάλλον ανεξέλεγκτη χρήση αντιβιοτικών στα ζώα παρά στους ανθρώπους, όπου ελέγχεται κάπως καλύτερα. Αναρωτιέμαι μήπως, αντί να δημιουργούμε με τον τρόπο ζωής μας υπερανθρώπους, δημιουργούμε υπερμικρόβια.

Το μεγάλο ερώτημα όμως είναι, τι εννοούμε Υπεράνθρωπος; Και τι επιδιώκουν οι ευγονιστές, πέρα από το να αποφευχθούν καταστροφικά κληρονομικά νοσήματα, όπως η αιμορροφιλία και μερικά άλλα; Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που μπορεί να επιλέγει πόσο αγελαία και πόσο κοινωνικά επιθυμεί να ζει. Δεν είναι ούτε μονήρες ούτε αγελαίο ούτε κοινωνικό, αλλά πολιτικό ζώο. Και η ανάπτυξη της πολιτείας απαιτεί τη μεγαλύτερη δυνατή ποικιλία ατόμων που την αποτελούν. Από την αρμονική συμβίωση τόσο μεγάλης ποικιλίας, με όρους μιμητικούς, συμπληρωματικούς και ανταγωνιστικούς θα εξαρτηθεί η εύρυθμη λειτουργία της πολιτείας που μπορεί να εξασφαλίζει στα μέλη της τις συνθήκες που ευνοούν την ευδαιμονία τους. Τα μέλη μιας πολιτείας δεν είναι ίσα, με την έννοια της ισοπέδωσης, αλλά ούτε και άνισα, έτσι που να επιτρέπεται στον ένα να διατάζει, ενώ ο άλλος υποχρεώνεται να υπακούει. Η διαφορά σε καταγωγή, σε πλούτο, αλλά ακόμη και σε μυϊκή ισχύ, ευφυΐα, ωραιότητα, καλή προαίρεση κλπ δεν επιτρέπεται να μεταφράζεται σε πολιτική ανισότητα. Καθένας μπορεί να είναι ανώτερος από τους άλλους για συγκεκριμένο πολιτειακό ή επαγγελματικό ρόλο, αλλά σε άλλο ρόλο είναι άλλος. Όλοι εξίσου απαραίτητοι.