ΦΥΣΙΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας. dimitrissideris.wordpress.com

Ηπειρωτικός Αγών, 31 Ιανουαρίου 2020

Η κατασκευή σχεδόν όλων των πολυκύτταρων οργανισμών είναι συμπληρωματική. Οι μισοί αποτελούν έτσι είδος εκμαγείου των άλλων μισών. Όλοι έχομε αντανακλαστικά. Πολλά οδηγούν σε ανάδραση. Φυσιολογικά, στην αρνητική, με τάση για εξασθένηση του ερεθίσματος, υποκειμενικά νοιώθομε δυσάρεστα, πόνο. Στη θετική, ενίσχυση του ερεθίσματος, νοιώθομε ευχάριστα, ηδονή. Στα θηλαστικά υπάρχουν δύο κύρια τέτοια αμοιβαία αντανακλαστικά με αμοιβαία θετική ανάδραση, ανάλογα με την κατασκευή τους. Στο ένα, η θηλή του μητρικού μαστού ταιριάζει σαν εκμαγείο με το στόμα του εμβρύου. Προκύπτει ο θηλασμός με την αμοιβαία ηδονή του. Στο άλλο, το πέος του άντρα ταιριάζει με το γυναικείο κόλπο σαν εκμαγείο το ένα του άλλου, με την αμοιβαία ηδονή, κατά τη γενετήσια πράξη.

Τα ομοιόθερμα κυρίως ζώα (πτηνά, θηλαστικά) μπορούν και αναπτύσσουν επίκτητα (εξαρτημένα) αντανακλαστικά. Αν ένα ερέθισμα συστηματικά προηγείται ή είναι σύγχρονο με άλλο ερέθισμα που συνεπάγεται φυσική αντανακλαστική ανταπόκριση, μετά από μερικές επαναλήψεις, αρκεί το πρώτο ερέθισμα για να προκαλέσει τη φυσική ανταπόκριση στο δεύτερο, αλλά χωρίς αυτό.

Η ύπαρξή μας είναι τρισυπόστατη. Είναι το αισθητό Εγώ, αντιληπτό από όλο τον κόσμο με τους αισθητήρες του· το νοητό Εγώ, νοούμενο, συμπεραίνεται από τους άλλους, αλλά είναι άβατο στις αισθήσεις τους· και το κοινωνικό Εγώ, στην αμοιβαία σχέση του με την κοινωνία, το έμψυχο περιβάλλον που αποτελείται από αισθητά και νοητά Εγώ. Το αισθητό Εγώ είναι μοναδικό· κανένας δεν έχει δακτυλικά αποτυπώματα ή DNA ίδια με το δικό μου. Το νοητό Εγώ δεν είναι καν συγκρίσιμο με τα άλλα, αφού είναι άβατο. Μόνο το κοινωνικό Εγώ είναι, στη στιγμή της εισόδου του στην κοινωνία, ίδιο με όλα τα άλλα. Δεν έχει παρά μία ιδιότητα τότε, εκείνη του μέλους της κοινωνίας όπως όλα τα άλλα μέλη της.

Την ώρα της ηδονικής πράξης, ερωτικής και θηλασμού, και οι δύο οντότητες αισθάνονται το αισθητό Εγώ του άλλου. Η ηδονή συνοδεύεται από ποικιλία εκδηλώσεων. Είναι λόγια, που εκφράζουν κυρίως το γνωστικό στοιχείο του νοητού Εγώ. Είναι όμως και πλείστες άλλες, ο τόνος της φωνής, άναρθροι ήχοι, προπάντων απτικές εκδηλώσεις, που εκφράζουν κυρίως το συναισθηματικό και βουλητικό στοιχείο του. “Το χάδι είναι για την επιθυμία ό,τι η γλώσσα για τη σκέψη” (Sartre). Όλες αυτές οι εκδηλώσεις είναι μοναδικές για τον καθένα, για το αισθητό του Εγώ, μοναδικές σαν τα δακτυλικά του αποτυπώματα. Καθένα μέλος του ζεύγους βλέπει, ακούει, αγγίζει, οσφραίνεται, ακόμη και γεύεται το σώμα του άλλου, όπως το βρέφος στο θηλασμό και οι ερωτευμένοι στο φιλί. Σχηματίζονται επομένως ισχυρά ευχάριστα εξαρτημένα αντανακλαστικά που συνδέουν τα μοναδικά αισθητά χαρακτηριστικά καθενός από το ζευγάρι με το άλλο στην ηδονική πράξη. Τώρα αρκεί η αισθητή παρουσία του συμπληρωματικού προσώπου, χωρίς την ηδονική πράξη, για να προξενεί ευχαρίστηση. Αυτό είναι αγάπη. Και είναι αποκλειστική, αφού τα αισθητά χαρακτηριστικά του καθενός είναι μοναδικά. Στον έρωτα αγαπά καθένας το αγαπώμενο πρόσωπο και μόνον αυτό. Το ίδιο ισχύει μεταξύ μητέρας και βρέφους. Στην τελευταία περίπτωση η αποκλειστικότητα αφορά κάθε παιδί προς τη μοναδική μητέρα του, και κάθε μητέρας προς καθένα από τα δικά της παιδιά.

Με την ανταλλαγή των ποικίλων εκδηλώσεων, τα νοητά Εγώ καθενός από το ζεύγος των αλληλαγαπώμενων προσώπων έρχονται σε στενή επαφή. Εκφράζει το ένα άτομο με αισθητό τρόπο το συναίσθημά του με τις ποικίλες εκδηλώσεις του. Το άλλο άτομο τις προσλαμβάνει με τις αισθήσεις του και σχηματίζει αντίστοιχες γνωστικές, συναισθηματικές και βουλητικές παραστάσεις που δεν έχουν (ούτε μπορούν να έχουν), άμεση σχέση με τις αντίστοιχες του πρώτου, αφού τα νοητά Εγώ τους είναι άβατα. Όμως ανταποκρίνεται με τις δικές του εκδηλώσεις, που γεννιόνται αφενός από τη δική του ηδονή και αφετέρου από την πρόσληψη των εκδηλώσεων του πρώτου. Αυτός πάλι αισθανόμενος τις εκδηλώσεις του δευτέρου σχηματίζει από αυτές τις δικές του παραστάσεις. Τώρα, μέσα στο ίδιο νοητό Εγώ υπάρχουν οι παραστάσεις των δύο ατόμων: αυτή που γεννήθηκε σ΄ αυτό και εκείνη που προσλήφθηκε από την εκπομπή του άλλου. Τώρα μπορούν να συγκριθούν, αφού συνυπάρχουν μέσα στο ίδιο νοητό Εγώ. Μ΄ αυτό τον τρόπο, η αγάπη γίνεται ο μόνος τρόπος αφενός για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους γνωστικά, συναισθηματικά και βουλητικά δύο ανεξάρτητα νοητά Εγώ, χωρίς μάλιστα να χάσουν την ανεξαρτησία τους, και αφετέρου να επιτευχθεί η αρτίωση του νοητού με το αισθητό Εγώ καθενός στην αντίληψη του άλλου.

Αναφέρθηκε η “ανεξαρτησία” των δύο ατόμων στην αγάπη. Χρησιμοποιούμε όμως τη λέξη “αγαπώ” για να εκφράσουμε δύο αντίθετες θέσεις, με κοινό στοιχείο. Αγαπώ τη γυναίκα μου, το παιδί μου, το φίλο μου και είμαι έτοιμος ακόμα και να θυσιασθώ γι΄ αυτούς. Αγαπώ όμως και το κατσικάκι και το σφάζω για να το φάω. Και στις δύο περιπτώσεις γίνεται συνένωση δύο οντοτήτων. Στη μια περίπτωση οι δύο οντότητες διατηρούν την ταυτότητα και ανεξαρτησία τους, στην άλλη όμως η μία αφομοιώνεται χάνοντας την ταυτότητά της, πέπτεται. Αυτή η περίεργη στάση υπάρχει και μεταξύ ανθρώπων, χωρίς ανθρωποφαγία βέβαια. Όταν χρησιμοποιώ το άλλο μέλος σαν εργαλείο ηδονής, όπως όταν πληρώνω μια ιερόδουλη για να κάνω έρωτα, δεν υπάρχει ανταλλαγή συναισθηματικών εκδηλώσεων για να γίνει η συνένωση των δύο νοητών Εγώ.

Ποτέ η αγάπη δεν είναι τελείως αμιγής. Ένας γονιός θέλει να έχει παιδί και το αγαπά, με την ανταλλαγή συναισθημάτων σαν αυτά που περιγράφηκαν. Μια μητέρα όμως μπορεί να θέλει το παιδί για να υποχρεώσει τον πατέρα του να την παντρευτεί και ένας πατέρας βασιλιάς θέλει το παιδί για να αποκτήσει διάδοχο και να στηρίξει το θρόνο του. Σε τέτοιες και ποικιλία άλλων περιπτώσεων το αγαπώμενο πρόσωπο από υποκείμενο γίνεται αντικείμενο, πράγμα, εργαλείο για την επίτευξη αλλότριου σκοπού.

Τι γίνεται όμως όταν υπάρχει η ποικιλία των παραπάνω εκδηλώσεων που συνενώνουν δύο νοητά Εγώ, χωρίς τη σωματική ηδονή; Αυτή είναι η περίπτωση της φιλίας. Κι εδώ δεν αποκλείεται η αποκλειστικότητα, όπως σε δύο επιστήθιους φίλους. Η ένωση των δύο νοητών Εγώ τους χωρίς ηδονική σαρκική επαφή, θηλασμό ή ερωτική πράξη, συντελέσθηκε όταν ένα πλήθος κοινών χαρών έτυχε να συνδεθεί με τις αντανακλαστικές εκδηλώσεις αγάπης. Τέτοια είναι η περίπτωση των κοινών γευμάτων μεταξύ αδελφών ή η συμμετοχή σε κοινές ευχάριστες δραστηριότητες, αθλητικές, αγωνιστικές κλπ, που φέρνουν σε επαφή τους δυο φίλους.

Η σύγχρονη οπτικοακουστική τηλεπικοινωνία, χωρίς τα απτικά, οσφρητικά, γευστικά ερεθίσματα δεν συμβάλλει επαρκώς στην ανάπτυξη υπαρξιακής αγάπης.