ΠΟΙΟΣ ΩΦΕΛΕΙΤΑΙ;

18. ΠΟΙΟΣ ΩΦΕΛΕΙΤΑΙ;

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitrissideris.wordpress.com

Πρωινός Λόγος, Τρίκαλα, 31 Ιανουαρίου 2020

Κάθε πράξη έχει συνέπεια. Tο ίδιο μια ομαδική πράξη, μια επιχείρηση. Η συνέπεια κανονικά, ιδίως αν η επιχείρηση έχει γίνει στη βάση συγκεκριμένου σκοπού, είναι θετική, αφήνει ένα όφελος. Ποιος ωφελείται;

Μια επιχείρηση έχει συντελεστές. Κύριοι είναι το κεφάλαιο και η εργασία. Τόσο ισχυροί είναι αυτοί, ιδίως μετά τη βιομηχανική επανάσταση, που αγνοήθηκαν οι υπόλοιποι. Η διαφορά μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων, έγινε τόσο σημαντική, που εκτόπισε την προηγούμενη μεταξύ ιδιοκτητών της γης και τεχνητών/εμπόρων και εγκατέστησε τη νέα αντιπαλότητα, που πήρε το γενικό όνομα της δεξιάς – αριστεράς. Στο όνομα αυτής της αντιπαλότητας ποταμοί αίματος χύθηκαν, απειλήθηκε η παγκόσμια ειρήνη, μελετήθηκε όμως επιστημονικά και πήρε το όνομα της πάλης των τάξεων που είναι διαχρονική, καλύπτοντας και τις προηγούμενες, βασιλιάδων-ευγενών, κυρίων-δούλων κλπ.  Σε όλη αυτή την πορεία, αγνοήθηκε ο κυριότερος παράγοντας, ο καταναλωτής. Κι όμως, τόσο το κεφάλαιο, όσο και η εργασία, για να υπηρετήσουν τον καταναλωτή υπάρχουν. Μολονότι είναι η πολυπληθέστερη “τάξη”, αφού περιλαμβάνει τους πάντες, εργοδότες όταν δεν επενδύουν, εργαζομένους όταν δεν εργάζονται και ανέργους, παιδιά, γέρους, αναπήρους, ασθενείς κλπ, διαρκώς αγνοείται, διότι δεν είναι οργανωμένη, επομένως δεν αποτελεί “τάξη”.

Τις σημερινές σκέψεις τις έκανα διαβάζοντας μια κριτική για έργα που έχουν γίνει. Σημαντικά έργα στην Ελλάδα έγιναν σε σχετικά βραχείες περιόδους και πιστώθηκαν σε συγκεκριμένα πολιτικά πρόσωπα. Στην περίοδο Χαρίλαου Τρικούπη, με μηχανικό τον Π. Πρωτοπαπαδάκη, έγιναν η διάνοιξη της Διώρυγας της Κορίνθου και το σιδηροδρομικό δίκτυο της Ελλάδας. Το πλήρωσαν με πτώχευση ο Τρικούπης και ο Ελληνικός λαός, με εκτέλεση ο Πρωτοπαπαδάκης. Στην περίοδο με υπουργό δημοσίων έργων τον Κ. Καραμανλή, κατασκευάστηκε σημαντικό οδικό δίκτυο. Ο Καραμανλής αναγκάσθηκε να φύγει από την Ελλάδα με όσο γινόταν πιο αθόρυβο τρόπο. Η τρίτη περίοδος με σημαντικά έργα ήταν του Κ.Σημίτη, γιγαντιαία έργα, όπως η γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος, μετρό στην Αθήνα, μεγάλες οδικές αρτηρίες, σε όλη τη χώρα κλπ. Ο Σημίτης πρόλαβε να αποχωρήσει από την ενεργό πολιτική, δείχνοντας πως δεν ήταν “κολλημένος στην καρέκλα”, ωστόσο το κόμμα του ηττήθηκε. Ποιοι ήταν λοιπόν οι ωφελημένοι από την κατασκευή μεγάλων έργων; Πάντως, όχι οι πολιτικοί, αν και ιστορικά μάλλον δικαιώθηκαν.

Η γκρίνια που υπήρχε στην κριτική ήταν τούτη. Από την κατασκευή των έργων (κυρίως από το Σημίτη), ωφελημένοι δεν ήταν οι Έλληνες εργαζόμενοι. Μάλλον ζημιωμένοι ήταν. Τα έργα σε σημαντικό βαθμό έγιναν από μετανάστες, κυρίως Αλβανούς εκείνη την εποχή, οι οποίοι πρόσφεραν φθηνή εργασία, ρίχνοντας έτσι τους μισθούς για τους Έλληνες εργαζόμενους. Ούτε ωφέλησαν τους Έλληνες επενδυτές. Τα έργα έγιναν από ξένες εταιρείες, που ακόμη σήμερα απομυζούν τα κέρδη. Μένει άραγε τίποτε για την Ελλάδα; Μήπως θα ήταν καλύτερα να μην είχαν γίνει;

Υπάρχουν βέβαια αντεπιχειρήματα. Ναι, οι Έλληνες εργαζόμενοι δούλεψαν με χαμηλούς μισθούς, αλλά, αν τους δίνονταν υψηλότεροι μισθοί, τα έργα δεν θα μπορούσαν να γίνουν και οι εργαζόμενοι, αντί για χαμηλόμισθοι, θα ήταν άνεργοι. Βέβαια τα κέρδη δεν πάνε σε Έλληνες επενδυτές, αλλά σε ξένους. Έτσι κι αλλιώς, η εμπειρία έχει δείξει πως και οι Έλληνες, όπως και οι ξένοι, εξάγουν τα λεφτά τους σε εξωχώριους παραδείσους. Εξάλλου, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σημαντικό μέρος από αυτά τα χρήματα δόθηκαν στην Ελλάδα με τη μορφή επιδοτήσεων ή χαμηλότοκων δανείων. Παρά την έκταση των έργων που έγιναν, η αύξηση του χρέους μας σ΄ αυτή την περίοδο ήταν μικρότερη από κάθε άλλη, πριν και μετά από αυτήν, ενώ το χρέος αυτό είχε αντίκρισμα, τα έργα που έγιναν. Η διαφθορά, ήταν μεγάλη, αναμενόμενο κατά τη διακίνηση τόσων κεφαλαίων, πάντως ούτε μεγαλύτερη ούτε μικρότερη από άλλες περιόδους.

Σε όλη αυτή τη συζήτηση, έμεινε έξω το ουσιώδες. Το μεγάλο όφελος ήταν τα έργα καθαυτά. Και ωφελημένοι είναι οι χρήστες τους, τα εκατομμύρια των Ελλήνων καταναλωτών που, χάρη σ΄ αυτά τα έργα, μπορούν να κάνουν τόσα, που δεν θα μπορούσαν να τα κάνουν (ή θα τα έκαναν χωρίς αυτά πολύ δυσκολότερα και δαπανηρότερα σε χρόνο και χρήμα). Και να πώς άλλη μια φορά χάνεται από το μυαλό μας ο κύριος παράγοντας που αφορά τις επιχειρήσεις, ο καταναλωτής, ο χρήστης των αγαθών και των υπηρεσιών. Οι πολεμικές ενέργειες σήμερα γίνονται βέβαια, όπως πάντοτε, για να ληστέψουν οι ισχυροί τον πλούτο των φτωχών, π.χ. πετρέλαιο, αλλά και, ολοένα περισσότερο, για να εξασφαλίσουν καταναλωτές, στους οποίους οι νικητές επιβάλλουν αποκλειστικότητα και εκμαυλισμό. Ο Αριστοτέλης θεωρούσε πιο αρμόδιο να κρίνει ένα έργο το χρήστη μάλλον παρά τον κατασκευαστή του, τον δαιτυμόνα που τρώει το φαγητό, παρά το μάγειρο, τον ένοικο του σπιτιού παρά το μηχανικό που τόχτισε. Κι όμως, αυτόν, τον καταναλωτή, τον αγνοεί παντελώς το σύστημά μας. Τον θυμάται μόνο για να του διεγείρει τις επιθυμίες, σε βάρος των αναγκών του βέβαια, να τον διαφθείρει.

Φυσικά, οι εργοδότες προσπαθούν να κερδίσουν όσο γίνεται περισσότερα. Εκμεταλλεύονται το μόχθο των εργαζομένων και εξαπατούν όσο γίνεται τον καταναλωτή. Αλλά και οι εργαζόμενοι χρησιμοποιούν συχνά ως ομήρους τους καταναλωτές, όταν π.χ. απεργούν οι εργάτες στα λιμάνια, οι γιατροί στα νοσοκομεία, οι δάσκαλοι στα σχολεία, όταν διαμαρτυρόμενοι κλείνουν τους δρόμους κλπ. Επιπλέον, σε ακραίες περιπτώσεις, μπορούν να “επιτύχουν” να κλείσει η επιχείρηση και να μετατραπούν οι ίδιοι σε ανέργους. Κι όταν έλθουν σε συμβιβασμό εργοδότες και εργαζόμενοι π.χ. για αύξηση μισθών μετακυλύουν το κόστος της συμφωνίας στον καταναλωτή αυξάνοντας την τιμή των παραγόμενων αγαθών. Η εναλλακτική λύση είναι να καταργηθεί η ιδιωτική επιχειρηματικότητα και να αντικατασταθεί από κοινοκτημοσύνη. Έχει πολλά πλεονεκτήματα, όπως δικαιότερη κατανομή των ωφελειών για όλους. Προτάθηκε ήδη από τον Πλάτωνα στα πλαίσια της Πολιτείας του και εφαρμόσθηκε από τους πρώτους Χριστιανούς. Ο Αριστοτέλης αναγνώρισε τα πλεονεκτήματά της, κυρίως μείωση της βίας μεταξύ των πολιτών, αλλά κατάλαβε και τα μειονεκτήματα, κυρίως αδιαφορία των εργαζομένων, καθώς καθένας αφήνει τους άλλους να κάνουν τη δουλειά. Στη σύγχρονη εποχή οι προσπάθειες εφαρμογής της σκόνταψαν κυρίως στη μεγάλη γραφειοκρατία που συνεπάγεται. Η κατάργηση των εργοδοτών από την ολιγαρχική εξουσία, δεν έφερε τους καταναλωτές, αλλά, στη θέση τους, τους γραφειοκράτες.

Ακόμη και στο πολιτικό σύστημα που διέπει τους περισσότερους λαούς σήμερα, την ολιγαρχία, η οργάνωση των καταναλωτών, ώστε να έχουν πολιτική φωνή ισχυρή, θα ήταν μεγάλη πρόοδος. Μια γνήσια δημοκρατία, με κληρωτούς άρχοντες, θα πετύχαινε αυτόματα σε μεγάλο βαθμό τέτοιο στόχο.