ΠΟΙΟΣ ΠΛΗΡΩΝΕΙ;

Δημήτρης Α. Σιδερής, ομ. καθ. Καρδιολογίας dimitris.sideris@gmail.com

Πρωινός Λόγος,  Τρίκαλα, 28 Νοεμβρίου 2019

Έχω πολύ περισσότερα από όσα καταναλώνω. Είμαι μεγάλος θηρευτής. Έχω επινοήσει το τόξο και σκοτώνω τα θύματα που χρειάζομαι, καθώς τα βέλη μου τρέχουν πιο γρήγορα κι απ΄ τα γοργότερα θηράματα· σκοτώνουν σαρκοβόρα θηρία από μακριά, ενώ αυτά μόνον εξεπαφής μαζί μου, με νύχια και με δόντια. Τώρα, έχω γίνει τόσο καλός, που τα θηράματα μου περισσεύουν. Δεν μπορώ να τα συντηρήσω, φθείρονται με το χρόνο. Βέβαια, δεν τα έχω όλα όσα χρειάζομαι. Και τα προϊόντα του κόπου μου δεν διατηρούνται επάπειρον. Φροντίζω λοιπόν να τα ανταλλάσσω με άλλα, με άλλους. Πουλάω γιδοπρόβατα για να αγοράζω δημητριακά, όσπρια, φρούτα. Να μια εύλογη ανταλλαγή. Προσφέρω ό,τι έχω περίσσεια ανταλλάσσοντάς το με ό,τι έχω ανάγκη από άλλον που χρειάζεται ό,τι έχω και του περισσεύει ό,τι πουλάει.

Δεν είναι όμως πάντοτε έτσι. Διψάω στην έρημο. Πληρώνω όσο όσο για ένα ποτήρι νερό. Πεινάω, κρυώνω, πληρώνω όσο νάναι για φαγητό ή ένδυση. Πληρώνω οσοδήποτε για να ικανοποιήσω τις ανάγκες μου. Και η πληρωμή μπορεί να γίνει με χρήματα ή και απλά με προσωπική, πνευματική και/ή σωματική προσπάθεια. Ή και πουλώντας τον εαυτό μου, τις δραστηριότητές μου, γινόμενος δούλος. Καλύτερα δούλος παρά πεθαμένος. Περιέργως όμως μπορεί να γίνεται το αντίστροφο. Μετά ιδίως από το 2^ο παγκόσμιο πόλεμο βιώσαμε μια περίοδο ευημερίας. Τώρα υπάρχει, τουλάχιστον σε κάποιες χώρες, περίσσεια αγαθών. Οι άνθρωποι πληρώνουν όχι τόσο για ν΄ αγοράσουν τροφή να ικανοποιήσουν την πείνα τους, αλλά διαιτολόγους για να χάσουν βάρος. Η παχυσαρκία τους σκοτώνει. Οι επιχειρήσεις πληρώνουν για να διαφημίσουν τα προϊόντα τους, αντί να τα αναζητεί ο αγοραστής τους. Η προσπάθεια δεν είναι τόσο να βρει ο αγοραστής ό,τι χρειάζεται, αλλά να βρει ο πωλητής αγοραστές. Μπορείτε να προμηθευθείτε δωρεάν εφημερίδες με αγγελίες. Τα έξοδα της έκδοσης γίνονται από τον πωλητή, όχι τον αγοραστή. Κάτι σημαντικό έχει αλλάξει. Οι πλούσιες ισχυρές χώρες, εξακολουθούν βέβαια να προσπαθούν να κατακτήσουν άλλες που έχουν πρωτογενή πλούτο, π.χ. πετρέλαια, αλλά και, προπάντων, να ελέγχουν χώρες που γίνονται αγορές των προϊόντων που παράγουν. Η προσπάθεια για να βρεθούν αγοραστές των παραγόμενων προϊόντων σημαίνει συχνά προσπάθεια για να δημιουργηθούν (ψευδο)ανάγκες. Είναι ανάγκη να μη μυρίζουν οι μασχάλες μας, είμαστε απαράδεκτοι να μη φοράμε γραβάτα, δεν επιτρέπεται να κυκλοφορούμε με ένα Φιατάκι, όταν ο γείτονας οδηγεί Μερσεντές και, φυσικά, ποια είναι η φετινή μόδα στα μαγιό; Η διαφήμιση, αντί να μας πληροφορεί ταξινομημένα πού θα βρούμε ό,τι έχομε ανάγκη, μας κόβει τη θέα στο δρόμο με γιγαντοαφίσες και εισβάλλει στο σπίτι μας χωρίς την άδειά μας με την τηλεόραση. Επιπλέον, αυτή η διαφήμιση γίνεται ο χορηγός για άλλες εκδηλώσεις που έχομε ανάγκη – ή απλά επιθυμία. Δεν μπορείς να ακούσεις μια συναυλία αν δεν μάθεις ποιος πουλάει κάτι συνήθως άσχετο. Κάποτε καθόμαστε στην ουρά για να αγοράσουμε μισή οκά φασόλια – αν προλαβαίναμε πριν εξαντληθούν. Σήμερα προσφέρονται προκλητικά συσκευασμένα ψάχνοντας να βρουν αγοραστές. Κοινωνία της αφθονίας!

Γι΄ αυτή την αφθονία προφανώς κάποιος πληρώνει. Ποιος; Πώς;

Αν κάθε αγαθό (περιλαμβάνοντας και τις υπηρεσίες) που υπάρχει πάνω στη γη συμβολίζεται με χρήμα, τόσο τα αγαθά όσο και το χρήμα που κυκλοφορούν θα μένουν ποσοτικά σταθερά διαρκώς. Οι άνθρωποι όμως σκέπτονται και υλοποιούν τη σκέψη τους, αναπτύσσοντας διαρκώς τρόπους να ικανοποιούν τις ανάγκες τους καλύτερα. Νέα αγαθά απαιτούν περισσότερο χρήμα. Η δημιουργία τους απαιτεί εργασία, που χρειάζεται χρήμα για να συντελεσθεί, πριν ακόμη ετοιμασθούν τα αγαθά. Οι παραγωγοί και εργαζόμενοι πρέπει να ζήσουν ώσπου να υπάρξουν τα νέα αγαθά που θα πουληθούν. Επομένως, πρέπει να υπάρξει χρήμα πριν ακόμη υπάρξει η παραγωγή. Αυτό το χρήμα είναι περισσότερο από όσο αντιστοιχεί στα υπάρχοντα αγαθά. Η κατάσταση ονομάζεται πληθωρισμός που είναι απαραίτητος για την πρόοδο στην ανθρωπότητα. Το πληθωριστικό αυτό χρήμα εκδίδεται από τις αρμόδιες αρχές και θα αποπληρωθεί στο μέλλον όταν θα κυκλοφορήσει το προϊόν. Ο παραγωγός θα το βρει είτε κάνοντας ζωτικές οικονομίες είτε κλέβοντας, που σημαίνουν αμφότερα διακύβευση της ζωής του, είτε δανειζόμενος από κάποιο δανειστή ή από τον εκδότη του χρήματος. Ο πληθωρισμός δηλαδή είναι ένα είδος δανείου. Και τα δύο αποπληρώνονται στο μέλλον. Στο μέλλον όμως θα έχουν την υποχρέωση είτε οι ίδιοι σε μεγάλη ηλικία, ανήμποροι ενδεχομένως πια να εργασθούν, είτε τα παιδιά τους, οι επόμενες γενιές. Εξάλλου, η προσπάθεια για τη δημιουργία νέου προϊόντος είναι μελλοντική και μπορεί να αποτύχει. Ωστόσο, το ρίσκο αξίζει τον κόπο. Έτσι η ανθρωπότητα προοδεύει. Γέροι πια ή τα παιδιά μας θα απολαύσουν τα νέα αγαθά που εμείς παραγάγαμε.

Όπως οι μέλισσες αθροίζουν μέλι, έτσι που να μπορούν να αντιμετωπίσουν μια μελλοντική ένδεια έτσι και η ανθρώπινη κοινωνία αθροίζει κεφάλαιο που εντέλει είναι ο πληθωρισμός, το δάνειο από το μέλλον που λέγαμε. Κι αυτό το απόθεμα μπορεί να αντιμετωπίσει την απρόβλεπτη ένδεια. Να μια άλλη χρησιμότητα του δανείου.

Όμως οι άνθρωποι, όπως όλα τα ζώα, έχομε και επιθυμίες. Δεν μας αρκεί να φάμε για να χορτάσουμε με θρεπτική τροφή, τη θέλομε να είναι και απολαυστική – κι αυτό κοστίζει. Η φασολάδα με λίγο ψωμοτύρι έχει ίδια θρεπτική αξία όπως το χαβιάρι, που κοστίζει πολύ περισσότερο. Και μια κάπα από μαλλί προστατεύει από το κρύο το ίδιο όπως μια πολυτελής γούνα που έχει πολλαπλάσια τιμή. Πώς αγοράζονται όλα αυτά; Μα ο απλούστερος τρόπος είναι με κάποιο δάνειο ή με πληθωρισμό που το αντίκρισμά του δεν είναι παραγωγή, ανάγκη, αλλά επιθυμία. Κι αυτός, ο καταναλωτικός, πληθωρισμός όμως θα αποπληρωθεί στο μέλλον, από τους γέρους και τα παιδιά τους. Δύσκολο. Μπορεί κανείς να ισχυρισθεί πως αξίζει το ρίσκο; Γι΄ αυτό το είδος του δανεισμού προφανώς μιλούσε ο Πλούταρχος όταν έλεγε: «Τὸ δανείζεσθαι τῆς ἀφροσύνης ἐστὶ καὶ τῆς μαλακίας».

Το συμπέρασμά μου είναι σαφές, νομίζω. Τόσο ο πληθωρισμός όσο και ο δανεισμός αποπληρώνονται στο μέλλον, κυρίως δηλαδή από τα παιδιά μας. Επομένως φρόνιμο είναι να χρησιμοποιούνται αυστηρά είτε για κάλυψη απρόβλεπτων επειγουσών αναγκών είτε για ανάπτυξη που προσδοκάται να παραγάγει προϊόντα που θα κάνουν την αποπληρωμή. Η καταναλωτική χρήση του δανεισμού και του πληθωρισμού είναι πολύ ευχάριστη, αλλά αποτελεί το δόλωμα, καθώς δεν θα μπορέσει να αποπληρωθεί στο μέλλον και θα οδηγήσει αναγκαστικά στην υποδούλωση. Υποδούλωση σημαίνει υποταγή της βούλησής μας στη βούληση κάποιου άλλου, επομένως την έσχατη ανθρώπινη τιμωρία που υπάρχει.