ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΤΑΛΑΝΤΩΣΕΙΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 8 Νοεμβρίου, 2019

Πολλές από τις λειτουργίες του οργανισμού μας λειτουργούν σα μια ταλάντωση. Η ταλάντωση αυτή είναι ασύμμετρη και εμπεριέχει ψυχολογικά και φυσιολογικά φαινόμενα. Τα ψυχολογικά φαινόμενα υπάγονται στη βούληση και στη στάση (συναίσθημα) με σχετικά ασήμαντη συμμετοχή της γνώσης. Παράδειγμα: Πείνα. Ταλαντώνεται η βούληση από τη θέση «θέλω να» φάω στην αντίθεση «θέλω να μη» φάω. Μεταξύ των φάσεων, «θέλω να» και «θέλω να μη», παρεμβάλλεται η «σωματική» φάση της πρόσληψης τροφής. Αυτή χαρακτηρίζεται από θετική ανάδραση. «Τρώγοντας έρχεται η όρεξη». Η θετική ανάδραση συνοδεύεται από ψυχολογική ευχαρίστηση. Απολαμβάνομε το φαγητό μας. Μόλις έλθει ο κόρος, υπάρχει ανερέθιστη φάση «θέλω να μη» φάω άλλο. Ακόμη και η θέα του πιο νόστιμου μεζέ τότε δεν ανοίγει την όρεξη, μπορεί μάλιστα, αν έχει κάποιος παραφάει, να του προξενεί αηδία. Μεταξύ της θέσης «θέλω να μη» και της θέσης «θέλω να» παρεμβάλλεται η φάση «δεν θέλω να». Σ΄ αυτήν έχει τελειώσει η ανερέθιστη περίοδος. Δεν θέλει κάποιος να φάει, δεν ξεκινά τη διαδικασία να βρει και να προσλάβει τροφή, αλλά αν παρουσιασθεί κατάλληλο ερέθισμα, π.χ. ένας νόστιμος μεζές, μεταπίπτει πρόωρα στη φάση «θέλω να» και προχωρεί στη «σωματική φάση» της λήψης τροφής. Αν δεν υπάρξει ερέθισμα, απλώς με την πάροδο του χρόνου, η βραδεία πορεία από τη φάση «θέλω να μη», εξελίσσεται στη φάση «θέλω να», το άτομο πεινάει και ξεκινά τη διαδικασία της λήψης τροφής. Ο κύκλος της ταλάντωσης έχει ολοκληρωθεί και αρχίζει από την αρχή. Η λειτουργία αυτής της ταλάντωσης είναι κύριος τρόπος για την αυτοσυντήρηση, να μην πεθάνει το άτομο από ασιτία. Αυτή η σύνδεση είναι αντικείμενο φιλοσοφικών διλημμάτων. Τρώμε για να ζούμε ή ζούμε για να τρώμε; Σε κάποιες περιπτώσεις αποσυνδέεται η ταλάντωση της πείνας από τη συνέπειά της, την αυτοσυντήρηση. Τρώμε παραπάνω ή λιγότερο από όσο χρειάζεται για την επιβίωσή μας. Και στη μια περίπτωση και στην άλλη, οι συνέπειες είναι σοβαρές, τόσο για την ποιότητα όσο και για τη διάρκεια της ζωής μας.

Υπάρχουν μεγάλο πλήθος τέτοιων φυσιολογικών ταλαντώσεων. Η δίψα, η έπειξη για ούρηση και αποπάτηση, η ερωτική επιθυμία είναι παραδείγματα. Θα εστιασθώ στην τελευταία.

Οι φάσεις είναι ίδιες μ΄ αυτές που περιέγραψα για την πείνα. «Θέλω να» κάνω έρωτα. «Σωματική φάση», κάνω έρωτα με θετική ανάδραση και ύψιστη ευχαρίστηση. «Θέλω να μην» κάνω έρωτα μόλις φθάσω στον οργασμό  και για άλλοτε άλλο διάστημα είναι αδύνατο να επαναλάβω την ερωτική πράξη (ανερέθιστη φάση), έστω και αν μου παρουσιάζεται προκλητικό ερέθισμα. Ακολουθεί η φάση «δεν θέλω να» κάνω έρωτα, αλλά με το κατάλληλο ερέθισμα, π.χ. τη θέα ενός προκλητικού γυμνού, διεγείρομαι. Με την πάροδο του χρόνου έρχεται η θέση «θέλω να» και ακολουθεί η σωματική φάση. Ο ίμερος για έρωτα θα ικανοποιηθεί με κάθε τρόπο, με ετερόφυλη ή ομόφυλη συνουσία, με αυτοϊκανοποίηση, με ονείρωξη κλπ. Ουσιαστική διαφορά ανάμεσα στην ταλάντωση της πείνας και του έρωτα είναι ότι η πρώτη ικανοποιείται με νεκρή φύση (όλες οι τροφές προέρχονται άμεσα ή έμμεσα από νεκρά φυτά ή ζώα), ενώ η δεύτερη με ζώσα φύση. Και η ζώσα φύση έχει και αυτή βούληση που η νεκρή δεν έχει. Τα ανώτερα σχετικά ζώα είναι δύο μορφών με συμπληρωματική κατασκευή των γεννητικών τους οργάνων που διαθέτουν ηδονικούς υποδοχείς, έτσι που της μιας μοιάζει με εκμαγείο της άλλης. Αυτό οδηγεί στην επικράτηση της ερωτικής σχέσης μεταξύ ετεροφύλων στη φύση. Κι αυτή η ερωτική ταλάντωση συνεπάγεται τη διατήρηση του είδους.

Ο άνθρωπος είναι ένα μικτό αγελαίο και κοινωνικό ζώο δηλαδή είναι πολιτικό ζώο. Τα αγελαία ζώα ζουν ελεύθερα και άνισα (το ισχυρό επικρατεί στο ασθενές), τα κοινωνικά (π.χ. μέλισσες, μυρμήγκια) ζουν ανελεύθερα (ενεργούν μόνο αντανακλαστικά) και ίσα (απέναντι στις υποχρεώσεις που τους επιβάλλει η κοινωνική ζωή και στην πρόσβασή τους στις διατροφικές αποθήκες). Το πολιτικό ζώο, ο άνθρωπος, επιλέγει αυτός τους νόμους που διέπουν την κοινωνία του. Αυτός επιλέγει επομένως και περιορισμούς στις περιοδικές λειτουργίες του, της διατροφής και του έρωτα. Τα κοινωνικά ζώα διαθέτουν διατροφικές αποθήκες που δεν έχουν τα αγελαία. Ο άνθρωπος διαθέτει διατροφικές αποθήκες που αυτοπολλαπλασιάζονται, όπως είναι το καλλιεργήσιμο χωράφι και ένα κοπάδι γιδοπρόβατα. Για να το επιτύχει αυτό θέτει περιορισμούς στα άτομα που αφορούν κύρια στην ταλάντωση της διατροφής και του έρωτα. Οι πρωτόπλαστοι (οι πρώτοι άνθρωποι που έζησαν ως υποτυπωδώς πολιτικά ζώα) βίωσαν τον απαγορευμένο καρπό (διατροφική εγκράτεια) και την κάλυψη των γεννητικών τους οργάνων με φύλλα συκιάς (γενετήσια εγκράτεια). Τέτοιους περιορισμούς κανένα άλλο ζώο δεν τους έχει. Ως πού όμως μπορούν να φθάσουν αυτοί, χωρίς να βλάψουν τα άτομα, τελικά την κοινωνία;

Από τις ερωτικές απαγορεύσεις κύρια είναι, από πανάρχαια χρόνια, η απαγόρευση της αιμομιξίας, κυρίως μεταξύ γονέων και τέκνων, αλλά και μεταξύ αδελφών. Παραβίαση της απαγόρευσης αναφέρεται στη μυθολογία συνήθως ως βδελυρή πράξη που τιμωρείται από το θείο, μερικές φορές όμως ως ιερή πράξη. Ο Οιδίπους τιμωρείται αυστηρά για τη συνεύρεση με τη μητέρα του, αλλά ο Λωτ που ζευγάρωσε  και με με τις δυο του κόρες, ήταν εκλεκτός του Θεού. Οι Φαραώ παντρεύονταν τις αδελφές τους, αλλά στην Ελληνική μυθολογία ο γάμος μεταξύ αδελφών ήταν βαριά αμαρτία.  Εξαρτάται από τις κοινωνικές συνθήκες, καθώς η απαγόρευση έχει ένα κύριο σκοπό, κοινωνικό: να εξασφαλίσει ότι μετά το θάνατο του κύριου των αποθηκών δεν θα διαλυθούν αυτές. Στη μητριαρχία ο πατέρας ήταν άγνωστος και δεν έπρεπε να γίνει γνωστός, διότι αν αυτός γινόταν ο κύριος της αποθήκης, αυτή θα διαλυόταν με το θάνατό του, αφού τα τέκνα του θα ήταν άγνωστα. Για να είναι ο πατέρας γνωστός πρέπει να συνευρίσκεται μόνον αυτός και κανένας άλλος, με κάποια γυναίκα. Η εμφάνιση της βίας για το σφετερισμό των αποθηκών ανέδειξε την πατριαρχία καθώς οι άνδρες ήταν ικανότεροι από τις γυναίκες στη βία. Και οδήγησε στην μονογαμία των γυναικών.

Όπως σε κάθε ταλάντωση αυτού του είδους, και στις ψυχοφυσιολογικές ταλαντώσεις μπορούν να παρουσιασθούν έκρυθμες καταστάσεις. Η καταπολέμησή τους απαιτεί αναζήτηση των αιτίων και απομάκρυνσή τους. Όμως, από τη φύση της, αυτού του είδους η ταλάντωση γίνεται τόσο πιο ανθεκτική σε εξωγενείς επιδράσεις που την απορρυθμίζουν, όσο υψηλότερη είναι η συχνότητά της. Αν σε ένα ζευγάρι αρχίζει να παρεμβάλλεται ένα τρίτο πρόσωπο, η αύξηση της συχνότητας των συνευρέσεών του μπορεί να δράσει αποτρεπτικά στη διάλυση του γάμου.