ΧΩΡΙΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 30 Αυγούστου, 2019

Οδεύομε προς την παγκοσμιοποίηση. Εννοώ την καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση σε αντίθεση με τις κομμουνιστικές διεθνείς των προλεταρίων τον περασμένο αιώνα. Για την ώρα και οι δύο “διεθνείς παγκοσμιοποιήσεις” δεν είναι πραγματικές, αλλά συνομοσπονδίες που αυξάνουν καθεμιά την ισχύ της σε βάρος αφενός των μελών τους καταπιέζοντάς τα και αφετέρου των άλλων συνομοσπονδιών. Η ολοκληρωτική παγκοσμιοποίηση σε όλο τον πλανήτη αναμένεται σα διέξοδος από τα δεινά μας. “Επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία”. Ανεξάρτητα όμως από τα πλεονεκτήματα (πολλά) και τα μειονεκτήματα (επίσης πολλά) των επιμέρους παγκοσμιοποιήσεων, με απασχολεί και ένα πρόβλημα: Η παγκοσμιοποίηση καταργεί σε σημαντικό βαθμό την ταυτότητα του καθενός μας. Κι αυτό δεν ξέρομε τι θα σημάνει για την ανθρωπότητα και για τον άνθρωπο. Γνώρισα ανθρώπους χωρίς ταυτότητα. Και την ιστορία τους, όσο λίγο την ξέρω, θα σας αφηγηθώ.

Γεννήθηκε Αρμένης στην Αρμενία, Τούρκος υπήκοος, πήγε σε Γαλλικό σχολείο. Από νεαρή ηλικία, τριπλή κουλτούρα, γνώστης τριών γλωσσών, ευφυής άνθρωπος. Με τη γενοκτονία των Αρμενίων γλιτώνει κι έρχεται στην Ελλάδα. Ερωτεύεται, παντρεύεται, κάνει γιο, διορίζεται στο Πολυτεχνείο. Αρχίζει να αποκτά ρίζες, η ταυτότητα αποκτά τέταρτη συνιστώσα, την Ελληνική. Είναι όμως κομμουνιστής. Η θέση του στο Πολυτεχνείο φυσικά δεν μονιμοποιείται και ο ίδιος, κυνηγημένος, αναγκάζεται να φύγει στην ΕΣΣΔ. Πέμπτη ταυτότητα. Μηχανικός, πολύγλωσσος, Αρμένικα, Τουρκικά, Γαλλικά, Ελληνικά, Ρωσικά. Εκεί όμως δεν αντιμετωπίζεται σαν Έλληνας κομμουνιστής, μαζί με τους συντρόφους του, με όσα (λίγα) προνόμια είχε η προσφυγιά των Ελλήνων κομμουνιστών, αλλά ως μειονοτικός Αρμένης. Μόνος πάλι. Παντρεύεται δεύτερη φορά, αλλά δεν είναι δίγαμος. Στην ΕΣΣΔ δεν αναγνωρίζεται ο θρησκευτικός γάμος που είχε κάνει στην Ελλάδα και στην Ελλάδα δεν αναγνωρίζεται ο πολιτικός γάμος που έκανε στην ΕΣΣΔ. Με τη μεταπολίτευση επιστρέφει στην Ελλάδα. Η γυναίκα του εδώ είναι ακόμη ερωτευμένη, αλλά ο γιος του, μέσα του, δεν τον συγχωρεί. Έξυπνο παιδί ο γιος, πολιτικός μηχανικός πια, συνελήφθη από τη χούντα και υπέφερε στη φυλακή, επειδή ο πατέρας του ήταν κομμουνιστής. Ο ίδιος δεν είχε δραστηριότητα. Δεν τον συγχωρεί, υποθέτω, και επειδή εγκατέλειψε και τον ίδιο και τη μάνα του. Τον φρόντισε πάντως και μου τον έφερε στο ιατρείο για κάποια προβλήματα υγείας που είχε. Έτσι τον γνώρισα. Στη διάρκεια της λήψης ιστορικού και της εξέτασης, σε κάθε μικροθόρυβο γύριζε τρομαγμένος, σαν κυνηγημένος, την κεφαλή του προς το μέρος του θορύβου. Μου είναι αδύνατο να περιγράψω τη στάση του, τη στάση ενός ανθρώπου που ήταν μετέωρος, χωρίς την ταυτότητα που του εξασφαλίζει ένα κοινωνικό στήριγμα αυτόματα, που όλοι εμείς, με την εθνική ταυτότητα, το έχομε αυτονόητα, ενίοτε μάλιστα τόσο πολύ στενό που αγχωνόμαστε.

Είχα γνωρίσει άλλον ένα, διευθυντή μου στην κλινική που μετεκπαιδευόμουν στην Αγγλία. Τσεχοσλοβάκος αυτός. Σπούδασε Ιατρική στο Παρίσι. Εγκαταστάθηκε στην Αγγλία, όπου παντρεύτηκε μια Ιρλανδέζα. Άξιος καρδιολόγος και ερευνητής, βρήκε θέση διευθυντή στην κλινική που τον γνώρισα. Αυτός, αντίθετα από τον Αρμένη, δεν φαινόταν να έχει πρόβλημα ταυτότητας. Ένοιωθε πανευρωπαίος, και ζούσε πάνω στον καμβά που είχαν σχηματίσει πνευματικοί άνθρωποι, όπως ο Romain Rolland, ο Stefan Zweig και άλλοι και τον υλοποίησαν αργότερα σε σημαντικό βαθμό πολιτικοί με οράματα, όπως οι Konrad Adenauer και Robert Schuman και άλλοι. Οι βαρύτατες συνέπειες από τους δύο παγκόσμιους πολέμους οδήγησαν στη δημιουργία της ΕΟΚ. Αν και απώτερος σκοπός της ΕΟΚ ήταν η προώθηση της ευρωπαϊκής αρτίωσης, σε πρώτη φάση δόθηκε προτεραιότητα στην οικονομική συνεργασία, στην υποβοήθηση της ανάπτυξης και στην εξάλειψη των οικονομικών ανισοτήτων. Η εξέλιξη της ΕΟΚ συνεχίζεται, ενώ επεκτάθηκε από 7 σε 28 κράτη. Ωστόσο, από τους αρχικούς στόχους, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση δεν έχει συντελεστεί, η οικονομική συνεργασία και η υποβοήθηση της ανάπτυξης έχουν προωθηθεί σημαντικά, αλλά οι οικονομικές ανισότητες όχι μόνο δεν εξαλείφθηκαν, αλλά διαρκώς μεγαλώνουν. Επιπλέον δεν έχει επιτευχθεί καμιά ολοκλήρωση σε προσωπικό επίπεδο ταυτότητας των Ευρωπαίων. Κι αυτό είναι το δυσκολότερο να γίνει, κυρίως καθώς η ταυτότητα δύσκολα ορίζεται.

Ταυτότητα σημαίνει σχέση με το φυσικό Σύμπαν, με τον κοινωνικό περίγυρο και με τον εαυτό. Η τελευταία είναι η πιο σημαντική για την ευδαιμονία του ατόμου. Ωστόσο, εξαρτάται από τις άλλες δύο. Τις σχέσεις με το περιβάλλον τις εξασφαλίζει άνετα η τεχνολογία, ιδίως η ιατρική, αλλά και όλες οι άλλες που εξασφαλίζουν διατροφή, στέγαση, ένδυση κλπ. Οι σχέσεις με το κοινωνικό περιβάλλον σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με κοινή γλώσσα, κοινή θρησκεία και άλλα σημαντικά ανάλογα. Η “ελεύθερη” μετακίνηση των εργαζομένων από το ένα κράτος στο άλλο είναι ένα βήμα, αλλά προφανώς δεν αρκεί. Χωρίζουν τους ανθρώπους η γλώσσα και η θρησκεία. Και η εκκλησία περισσότερο διχάζει παρά ενώνει τους ανθρώπους που ανήκουν σε διαφορετικές θρησκείες. Η ηλεκτρονική τεχνολογία στις επικοινωνίες αντισταθμίζει σε πολύ μικρό βαθμό την πολυγλωσσία. Αυτή τη στιγμή, η επικρατούσα γλώσσα σε όλο τον κόσμο είναι εκείνη δύο διαδοχικών κοσμοκρατοριών, που όμως δεν είναι μητρική κανενός Ευρωπαϊκού κράτους, ενώ η δομή της είναι από τις πιο παράλογες που υπάρχουν. Και μένει η παιδεία του κάθε Ευρωπαίου, η διαμόρφωση κοινής κλίμακας αξιών. Σ΄ αυτή την κοινότητα αντιδρούν όλα ανεξαιρέτως τα εθνικά κράτη.

Μια ισχυρή προσωπικότητα ελάχιστη ανάγκη έχει από την ψυχολογική στήριξη του περιβάλλοντός της. Στον πολύ κόσμο όμως η σχέση προς εαυτόν δεν αρκεί. Είμαι ικανοποιημένος που πέτυχα, αλλά νοιώθω την ανάγκη και της κοινωνικής αναγνώρισης. Σπάνιοι είναι εκείνοι που προχωρούν το δρόμο που χάραξαν οι ίδιοι αδιαφορώντας για τη βούληση και γνώμη του περιβάλλοντός τους. “Ἀνδρῶν ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος” (Θουκυδίδης/Περικλής).

Η οικουμενική ταυτότητα απαιτεί έντονη απάμβλυνση της εθνικής. Και οι πολίτες δεν εμπιστεύονται την οικουμενικότητα, καθώς έχει περιέλθει στη σχεδόν πλήρη κυριότητα της οικονομικής ολιγαρχίας. Οι τοπικές κοινωνίες παίζουν σημαντικό ρόλο. Ο Αρμένης μηχανικός βρέθηκε πάντοτε σε ουδέτερο ως εχθρικό περιβάλλον, που τον απωθούσε όπου κι αν έζησε. Αντίθετα ο Τσεχοσλοβάκος γιατρός βρέθηκε σε ουδέτερο ως φιλικό περιβάλλον που τον καλοδέχθηκε. Στον ένα υπήρξε εμπιστοσύνη στον παγκόσμιο ιστό που τον περιέβαλλε, ενώ στον άλλο ο μη εθνικός ιστός τον έσφιγγε πνίγοντάς τον. Σ΄ αυτό το σημείο η έμμεσα, πολιτικά κατευθυνόμενη παιδεία παίζει κεντρικό ρόλο. Για να αποσείσει από πάνω της η παγκοσμιοποιημένη οικονομική ολιγαρχία την οργή της δυστυχίας που φέρνει, τη διοχετεύει έντεχνα στους ξένους, που έτσι δεν μπορούν να αποκτήσουν την ταυτότητα του νέου περιβάλλοντός τους. “Αυτοί φταίνε που σας παίρνουν τις δουλειές!”