ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 20 Απριλίου 2019

 

Οι φυσικοί, βιολογικοί δεσμοί μεταξύ των ομοιόθερμων τουλάχιστον θηλαστικών είναι δύο κυρίως ειδών. Μεταξύ αρσενικού και θηλυκού (αμοιβαίο ηδονικό πεοκολπικό αντανακλαστικό) και μεταξύ μητέρας και βρέφους (αμοιβαίο ηδονικό χειλεοθηλικό αντανακλαστικό). Τα εξαρτημένα αντανακλαστικά που αναπτύσσονται στη βάση αυτών των αντανακλαστικών επεκτείνουν τον ερωτικό και τον γονεϊκό δεσμό αντίστοιχα πέρα από τα χρονικά όρια του φυσικού αντανακλαστικού με αυτό που ονομάζομε αγάπη. Τα ζώα συγκεντρώνονται εκεί όπου βρίσκουν τροφή κατάλληλη για το είδος τους. Εκεί, με τη γειτονική συμβίωσή τους αυξάνονται οι ευκαιρίες για την ανάπτυξη των βιολογικών δεσμών. Έτσι ζούσαν πριν από 100000 χρόνια και οι πρώτοι άνθρωποι. Πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια άρχισαν να σχηματίζονται οι πρώτες κοινωνίες που είχαν έκταση όση μια οικογένεια. Η κοινωνία απαιτεί κοινό τόπο διαβίωσης, π.χ. σπίτι, και κατανομή εργασίας για κοινό σκοπό που είναι πρώτιστα η δημιουργία αποθεμάτων για το ενδεχόμενο ένδειας και η άμυνα εναντίον φυσικών, π.χ. καιρικών, και άλλων απειλών, π.χ. θηρευτών άλλου είδους ή και του ίδιου για να σφετεριστούν τα αποθέματα της οικογένειας. Με την εξέλιξη, δημιουργούνται πολιτείες με κύρια μονάδα το άστυ, όπου συγκεντρώνονται οι άνθρωποι κυρίως για ανταλλαγή προϊόντων και, τους τελευταίους αιώνες, τα κράτη έθνη. Ο τελικός σκοπός κάθε κοινωνίας και ειδικότερα της ανθρώπινης πολιτείας είναι η ικανοποίηση των αναγκών του αισθητού, του κοινωνικού και του νοητού Εγώ. Η μη ικανοποίηση των σωματικών αναγκών του αισθητού Εγώ (τροφή, στέγη, κλπ) φέρνει δυστυχία. Η ικανοποίηση των αναγκών του νοητού Εγώ, δηλαδή των σκοπών που δημιουργεί καθένας, φέρνει ευδαιμονία.

Ένα τέτοιο πολυπρόσωπο σύστημα, όπου καθένας διαδραματίζει διαφορετικό ρόλο με κοινό όμως σκοπό, απαιτεί οργάνωση. Η οργάνωση μπορεί να είναι στη σειρά, ιεραρχική ή δεσποτική ας την πούμε, ή παράλληλη. Η ιεραρχική είναι απλούστερη, αλλά στερεί ελευθερίες από το άτομο. Ο τελευταίος στη σειρά χάνεται, οποιοσδήποτε από τους προηγούμενους κρίκους που τον στηρίζουν αν χαθεί. Η παράλληλη είναι δυσκολότερη στη σύλληψή της, αλλά εξασφαλίζει μεγαλύτερη ελευθερία στα άτομα. Η θραύση ενός κρίκου δεν καταβαραθρώνει το άτομο, διότι αυτό στηρίζεται και στους παράλληλους δεσμούς. Ωστόσο, η ιεραρχία στη σειρά, όπως στο στρατό, είναι πιο αποτελεσματική στην τέλεση ενός έργου, διότι είναι ευκολότερος ο έλεγχός της, ενώ η παράλληλη οργάνωση αφήνει παράθυρα διαφυγής. Καθώς ο σκοπός της πολιτείας σε μια κοινωνία είναι η ευδαιμονία, μια ισόβια στρατευμένη ζωή δεν την εξασφαλίζει. Απαιτείται λοιπόν πολύπλοκη μεικτή οργάνωση με πολλαπλούς παράλληλους και στη σειρά δεσμούς. Η εφαρμογή τέτοιας οργάνωσης χρειάζεται γραφειοκρατία. Όσο μεγαλύτερη είναι μια κοινότητα τόσο μεγαλύτερη είναι και η γραφειοκρατία. Τα κράτη έχουν μεγαλύτερη γραφειοκρατία από μια ιδιωτική επιχείρηση ενός ή λίγων ατόμων. Ωστόσο, η γραφειοκρατία σε μια μεγάλη οικονομική κοινότητα, μια τράπεζα ή μια πολυεθνική επιχείρηση είναι εξίσου μεγάλη. Εκτός από το μέγεθος της κοινότητας όμως, για τη γραφειοκρατία παίζει ρόλο και η ιδιαίτερη ποιότητά της.

Ήθελα να κάνω μια αγοραπωλησία. Μου ζητήθηκαν τρία διαφορετικά αποδεικτικά στοιχεία από ποικίλες υπηρεσίες (π.χ. εφορία, δήμο, ΔΕΗ). Καθεμιά, ζητούσε για κάθε βεβαίωση που ήθελα τρία άλλα πιστοποιητικά από ποικίλους φορείς (π.χ. από μηχανικό, πολεοδομία κλπ). Οι βεβαιώσεις είχαν συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο. Μπορεί να μη χρωστούσα χθες σε κάποιους, αλλά να χρωστώ σήμερα. Ώσπου να συγκεντρώσω όλα τα στοιχεία που χρειαζόμουν, τέλειωνε η ισχύς των αρχικών πιστοποιητικών και ξανάρχιζα από την αρχή. Μερικές φορές αντιμετώπισα το εντελώς παράλογο να μου ζητά π.χ. η ΔΕΗ μια βεβαίωση της εφορίας που να πιστοποιεί στοιχεία που η ίδια η ΔΕΗ είχε δώσει στην εφορία! Κι όλα αυτά σήμερα, που ο όγκος όλων των πληροφοριών είναι αποθηκευμένος στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Προφανώς όλη αυτή η γιγαντιαία γραφειοκρατία μπορεί να αντικατασταθεί από ηλεκτρονική τεκμηρίωση. Κι η ζωή μας θα γίνει σαφώς ανετότερη. Το θέλομε όμως;

H γραφειοκρατία, διασταυρώνοντας πληροφορίες, μειώνει (δεν εξαφανίζει) την πιθανότητα εκτροπών από το νόμο. Είτε για ιδιωτική είτε για κρατική οργάνωση μιλάμε. Κύριος λόγος που κατέρρευσε η ΕΣΣΔ ήταν η τεράστια γραφειοκρατία που αντιστεκόταν σε κάθε δημιουργική προσπάθεια των νοητών Εγώ των πολιτών της. Από την άλλη, τα μεγάλα διεθνή σκάνδαλα, NOVARTIS, SIEMENS κλπ, οφείλονται στην ανεπαρκή γραφειοκρατία για να τα ελέγχει. Το ερώτημα λοιπόν είναι όχι αν θέλουμε τη γραφειοκρατία, αλλά πόση, και τι είδους, θέλομε.

Κάθε υπηρεσία διαθέτει στα κατάστιχά τις πληροφορίες που εγώ ο ίδιος της έχω δηλώσει. Όμως άλλες πληροφορίες έχω δώσει στην εφορία, άλλες στην τράπεζά, άλλες στο μηχανικό, άλλες στο γιατρό, άλλες στο δικηγόρο μου. Και δεν έχω καμιά διάθεση να γνωρίζει η εφορία όσα προσωπικά δεδομένα γνωρίζουν για μένα η τράπεζα, ο μηχανικός, ο γιατρός και οι λοιποί επαγγελματίες. Επιπλέον, κάθε σχεδόν πολίτης είναι και ο ίδιος ένας επαγγελματίας. Μοιράζεται με τον πελάτη του κάποιες πληροφορίες του πελάτη του. Εγώ, ως γιατρός, ξέρω πολλά για κάθε άρρωστό μου που σχετίζονται με την υγεία του. Δεσμεύομαι από το ιατρικό απόρρητο να μην κοινοποιήσω τα μυστικά του πελάτη μου και το ίδιο ισχύει για κάθε επαγγελματία. Έρχεται όμως η εφορία και ελέγχει τις αποδείξεις μου για να δει μήπως είδα αρρώστους χωρίς να κόψω απόδειξη. Και μαθαίνει ότι π.χ. ο πρωθυπουργός ή ο αρχιεπίσκοπος επισκέφθηκαν, πελάτες, το ιατρείο μου, είναι άρρωστοι δηλαδή. Με ποιο δικαίωμα; Με ποιο δικαίωμα επιτρέπεται να γνωρίζει οποιοσδήποτε τις σχέσεις μου με τη ΔΕΗ, την τράπεζα, το δήμο μου, τους πελάτες μου; Ως ποιο βαθμό ισχύουν τα προσωπικά δεδομένα;

Αυστηρά προσωπικά δεδομένα είναι το περιεχόμενο του νοητού Εγώ μου, οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι βουλήσεις μου. Ωστόσο, η ανάπτυξη του νοητού Εγώ μου δεν είναι δυνατή αν δεν στηρίζεται στο αισθητό και το κοινωνικό Εγώ μου. Χωρίς σωματική υγεία και έξω από την κοινωνία δεν μπορώ να ζω σαν άνθρωπος. Είμαι θηρίο ή θεός (Αριστοτέλης). Επομένως πρέπει να εκφράσω, να κοινωνήσω το περιεχόμενο του νοητού Εγώ μου. Και έτσι τα σύνορα των προσωπικών δεδομένων μου επεκτείνονται. Πόσο όμως; Τον ενιαίο αλγόριθμο για την ηλεκτρονική ελαχιστοποίηση της γραφειοκρατίας μπορούν να τον φτιάξουν οι τεχνοκράτες. Πόση όμως προστασία των προσωπικών δεδομένων επιθυμούμε να μας εξασφαλίζει η πολιτεία μας για να ζούμε ευδαίμονες; Αυτό το αποφασίζουν με νόμο οι άρχοντες. Κι αυτοί μπορεί να είναι ένας (μοναρχία) ή λίγοι (ολιγαρχία) ή όλοι οι πολίτες (δημοκρατία). Αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα στο οποίο κάθε πολίτης πρέπει να έχει μέσα του έτοιμη την απάντηση.