ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 12 Απριλίου 3019

 

Η βία ταλαντώνεται. Μια σχετικά μακρά περίοδος με αρνητική ανάδραση και ισορροπία, με βαθμιαία αυξανόμενη όμως διάσταση μεταξύ νόμου και ηθικής, έρχεται κάποια στιγμή και φθάνει σε έναν ουδό (κατώφλι, κρίσιμη τιμή), οπότε μεταπίπτει σε θετική ανάδραση με φαύλους κύκλους. Μπορεί να ακολουθήσει βία, απελευθέρωση ή υποδούλωση.

Οι επιλογές μας εξαρτώνται από τη φάση που βρισκόμαστε. Στην ομαλή μακρά περίοδο, όπως στις συνηθισμένες ολιγαρχικές ρεπούμπλικες της φιλελεύθερης (ή αστικής) λεγόμενης δημοκρατίας των περισσότερων δυτικών χωρών σήμερα, υπάρχει περιοδικά μία στιγμή κάθε 4 περίπου χρόνια που ο πολίτης εκφράζει τη βούλησή του. Τότε επιλέγει μεταξύ δεδομένων πολικών καταστάσεων: Δεξιά (συμφέροντα εργοδότη)-αριστερά (συμφέροντα εργαζομένου)· βία-διάλογος· ανάγκες- επιθυμίες (λαϊκισμός)· ομόδοξοι-ετερόδοξοι (αιρετικοί, άπιστοι) κλπ. Αν οι πίστεις μας ή τα συμφέροντά μας ταυτίζονται με μια από αυτές τις παρατάξεις, αυτήν ψηφίζομε. Αν όμως τους αντιπροσώπους τους τούς βρίσκομε όλους ακραίους, επιζητούμε μια Αριστοτελική μεσότητα και ψηφίζομε κάποια «κεντρώα» παράταξη. Όλα αυτά στην ομαλή περίοδο. Ενδέχεται όμως να θεωρώ όλους, συμπεριλαμβάνοντας τους «κεντρώους», ανίκανους και διεφθαρμένους. Έχω τότε την επιλογή να ψηφίσω λευκό. Έτσι όμως αφήνω να αποφασίσουν άλλοι για μένα και ενισχύω τον ισχυρότερο. Ενδέχεται ακόμη οι υποψήφιες παρατάξεις και άτομα να είναι αναγκασμένοι από το σύστημα να φέρονται διεφθαρμένα με πελατειακές σχέσεις, όπως συμβαίνει λίγ΄ ως πολύ σε όλες τις ρεπούμπλικες.

Η ουδετερότητα μερικές φορές είναι συμφέρουσα, αν και ενδεχομένως ανήθικη. Φανταστείτε τρεις μονομάχους. Ο ένας πετυχαίνει το στόχο του 100%, ο δεύτερος 80% και ο τρίτος 50%. Καθένας πυροβολεί με τη σειρά μια φορά σε όποιον στόχο επιλέγει. Τις μεγαλύτερες πιθανότητες να επιβιώσει τις έχει ο ασθενέστερος, με τα ποσοστά επιτυχίας των 50%. Γιατί; Πυροβολεί ουδέτερα στον αέρα, ενώ οι ισχυροί 100% και 80% θα στοχεύουν ο ένας τον άλλον. Όταν ο ένας από τους δύο σκοτωθεί, είναι η σειρά του ασθενέστερου να πυροβολήσει, οπότε οι πιθανότητες να επιβιώσει είναι ≥50%. Οι άλλοι έχουν μικρότερες πιθανότητες. Δεν είναι όμως πάντοτε ασφαλέστερη η ουδετερότητα. Οι Αθηναίοι δεν ανέχθηκαν στον Πελοποννησιακό πόλεμο την ουδετερότητα των Μηλίων (που επέμεναν ουδέτεροι, αν και Δωριείς όπως οι Σπαρτιάτες) και τους ανδραπόδισαν. Κανονικά η ουδετερότητα αποτελεί αρνητική πολιτική πράξη, όπως είναι η αποχή, εκτός αν είναι αναπόσπαστο μέρος μιας συνολικής προσπάθειας που αποσκοπεί σε ριζική αλλαγή της κατάστασης.

Όμως η βία, παρόλα αυτά, μπορεί να εισβάλει. Θετική ανάδραση, φαύλοι κύκλοι. Στην τυπική περίπτωση πρόκειται για πόλεμο. Όλοι τοτε βρίσκονται σε άμυνα. Αν κάποιος δεν προλάβει να σκοτώσει τον αντίπαλο, ο φόνος δεν αποσοβείται, απλώς αλλάζει το θύμα. Τώρα ουδετερότητα και μεσότητα δεν έχουν θέση. Ο Σόλων απαγόρευε την ουδετερότητα. Ο νικητής τιμωρούσε τόσο τους αντιπάλους του όσο και, νόμιμα, τους ουδετέρους. Ο σοφός νομοθέτης επιδίωκε να έχουν όλοι πολιτικές θέσεις, όταν θέσπισε το νόμο του. Στην ομαλή προπαρασκευαστική φάση ο Ιησούς θεωρεί τους ουδετέρους δικούς του: «Ὃς οὐκ ἒστι καθ΄ ἡμῶν, ὑπὲρ ἡμῶν ἐστί». Όταν όμως αρχίζει τη δράση του, ο ουδέτερος είναι αντίπαλος: «Ὁ μὴ ὢν μετ΄ ἐμοῦ κατ΄ ἐμοῦ ἐστὶ».

Η εξέλιξη της βίας είναι απρόβλεπτη. Ελευθερία ή υποδούλωση. Η σχέση δούλου και αφέντη είναι αμοιβαία. Αν ο αφέντης δεν δώσει φαγητό και ύπνο στο δούλο, αυτός θα πεθάνει. Κι αν ο δούλος δεν εργασθεί, ο αφέντης θα πεθάνει. Ωστόσο, η αμοιβαιότητα σταματά εδώ και αφορά το αισθητό (σωματικό) Εγώ. Η διαφορά βρίσκεται στο νοητό Εγώ. Ο αφέντης έχει ελεύθερη βούληση, ο δούλος δεν σκέφτεται, δεν θέλει· το νοητό του Εγώ είναι οιονεί νεκρό. Τι μπορεί να κάνει; Αν δεν ανέχεται τη δουλεία, οι επιλογές του είναι δύο ειδών, ενεργητική ή παθητική αντίσταση.

Η ενεργητική αντίσταση σημαίνει «ελευθερία ή θάνατο». «Ο δούλος είναι ελεύθερος να σπάσει τις αλυσίδες του» (Sartre). Εφαρμόζεται εύλογα εφόσον υπάρχουν εύλογες πιθανότητες να καταλήξει σε ελευθερία, όπως έγινε στην Επανάσταση του 1821 και σε πολλές άλλες επαναστάσεις. Οι κρατούντες συχνά δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τους αντάρτες επαναστάτες. Εξορισμού, οι αντάρτες χτυπούν και φεύγουν. Αντιμετωπίζουν, επομένως οι κρατούντες την κατάσταση με αντίποινα, εκτελώντας αμάχους. Τα διλήμματα είναι σκληρά, αβάστακτα. Τα τελευταία ίχνη ηθικής και δικαίου έχουν εξανεμισθεί. Επικρατεί απόλυτα το δίκαιο του ισχυρού, που, ωστόσο, μπορεί να ποικίλλει από τόπο σε τόπο και από στιγμή σε στιγμή.

Εναλλακτικά, ιδίως όταν δεν υπάρχουν εύλογες πιθανότητες για επιτυχία της ενεργητικής αντίστασης, υπάρχει και η παθητική αντίσταση. Η παθητική αντίσταση δεν είναι ουδετερότητα. Καλύτερα από μένα την περιγράφει ο θεατρικός συγγραφέας B.Brecht. Θα τελειώσω με ένα δικό του κείμενο.

«Όταν ο κ. Κόυνερ, ο στοχαστής, έτυχε να μιλήσει κάποτε σε μιαν αίθουσα, μπροστά σε πολύ κόσμο, ενάντια στη βία, είδε τους ανθρώπους γύρω του να οπισθοχωρούν και να φεύγουν. Γύρισε τότε κι αντίκρισε τη βία. Τι είν΄ αυτά που έλεγες; Τον ρώτησε η βία. Εγώ; Αποκρίθηκε ο κ. Κόυνερ, υποστήριζα τη βία. Σαν έφυγε η βία οι μαθητές του ρώτησαν τον κ. Κόυνερ γιατί έκανε πλάτες στη βία. Γιατί δεν έχω πλάτες για σπάσιμο, αποκρίθηκε ο κ. Κόυνερ. Εξάλλου εγώ πρέπει να ζήσω περισσότερο από τη βία.

Και ο κ. Κόυνερ αφηγήθηκε τούτη δω την ιστορία:

Στο σπίτι του κ. Έγκε, που είχε μάθει να λέει όχι, ήρθε μια μέρα, τον καιρό της παρανομίας, ένας πράκτορας και του παρουσίασε ένα χαρτί που το είχαν εκδώσει αυτοί που κυριαρχούσαν στην πόλη. Ετούτο το χαρτί έλεγε ότι στον πράκτορα αυτόν θ΄ ανήκε κάθε σπίτι όπου θα πατούσε το πόδι του, το ίδιο και κάθε φαγητό που θα ζητούσε. Θάπρεπε ακόμα να τον υπηρετεί και κάθε άνθρωπος που θ΄ αντάμωνε.

Ο πράκτορας κάθισε σε μια καρέκλα, ζήτησε φαγητό, πλύθηκε, πλάγιασε, και προτού κοιμηθεί ρώτησε τον κ. Έγκε με το πρόσωπο στον τοίχο: Θα με υπηρετείς;

Ο κ. Έγκε τον σκέπασε με την κουβέρτα, έδιωξε τις μύγες, κάθισε δίπλα στο προσκεφάλι του, κι όπως εκείνη τη μέρα τον υπάκουσε άλλα εφτά χρόνια. Ό,τι κι αν έκανε όμως για δαύτον ένα πράγμα απόφυγε πάντα να κάνει: δεν τούπε ποτέ μια λέξη. Σαν πέρασαν τα εφτά χρόνια κι ο πράκτορας χόντραινε από το πολύ φαΐ, τον ύπνο και τις διαταγές – πέθανε. Ο κ. Έγκε τον τύλιξε τότε στην ξεφτισμένη κουβέρτα, τον έσυρε έξω από το σπίτι, έπλυνε το στρώμα, άσπρισε τους τοίχους, ανάσανε βαθιά κι αποκρίθηκε: Όχι.»