ΧΑΣΑΜΕ Ή ΚΕΡΔΙΣΑΜΕ;

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 29 Ιανιυαρίου 2019

Έχομε συνηθίσει κάθε αγώνας να σημαίνει νίκη ή ήττα. Κι όμως δεν είναι έτσι και πρέπει να το χωνέψουμε καλά. Ο αγώνας για την επιβίωση υπάρχει πάντοτε. Φανταστείτε να είστε η ψυχούλα μιας σταγόνας νερού. Και προσεύχεστε για το περιβάλλον που θα θέλατε να ζείτε. Τι θα διαλέγατε; Ένα “εχθρικό”, ξερό, θερμό περιβάλλον ή ένα “φιλικό”, υγρό σαν και σας; Προσέξτε! Στην πρώτη περίπτωση, σε λίγο χάνεστε. Τα μόρια του νερού που σας απαρτίζουν εξατμίζονται, πάνε, αέρας έγιναν και σεις παύετε να υπάρχετε. Στη δεύτερη περίπτωση πέφτετε με τη βροχή στη θάλασσα. Και χάνεστε, σταγόνα στον ωκεανό. Φανταστείτε τώρα πως βρίσκεστε μέσα στην κονίστρα, πυγμάχος, και αγωνίζεστε εναντίον του αντιπάλου σας. Τώρα, σαφώς η δική σας νίκη σημαίνει ήττα του αντιπάλου και αντιστρόφως. Τοποθετηθείτε έπειτα να τρέχετε το Μαραθώνιο. Τερματίσατε. Νικήσατε ή χάσατε; Οπωσδήποτε, αφού πετύχατε το στόχο σας, δεν είστε χαμένος. Αν όμως κάποιος άλλος έφτασε στο τέρμα πριν από σας, σαφώς δεν είστε ο νικητής. Χαμένος θα ήσαστε μόνον αν είχατε αναγκαστεί να σταματήσετε στο μεσοδιάστημα. Φανταστείτε ακόμη πως προσπαθείτε να λύσετε ένα πρόβλημα. Αν το λύσετε, νικήσατε. Αν όχι, χάσατε. Όλες αυτές οι περιπτώσεις σημαίνουν αγώνα. Και ο αγώνας μπορεί, αλλά δεν είναι απαραίτητο, να έχει νικητές και ηττημένους. Μπορεί να μην έχει καθόλου αντιπάλους. Η ουσία του αγώνα είναι να βελτιώνουμε τον εαυτό μας, να αυξάνουμε τις αντοχές μας, να μπορούμε να επιβιώνουμε και στο “εχθρικό”, ξερό, θερμό περιβάλλον που μας καταστρέφει και στο “φιλικό” που μας αφομοιώνει.

Οι συναλλαγές μας αφορούν τις σχέσεις μας με τη φύση, με τον εαυτό μας και με τους άλλους ανθρώπους. Οι σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους μπορούν να είναι: Μίμηση, ανταγωνισμός και συμπληρωματικές. Η μίμηση, (π.χ. μόδα), είναι ο πιο ξεκούραστος τρόπος. Χωρίς αγώνα. Μπορεί άνετα να καταλήξει σε αφομοίωση από τους άλλους, σαν τη σταγόνα στον ωκεανό. Ο ανταγωνισμός, (π.χ. στην κονίστρα), καταλήγει σε νίκη ή ήττα, που μπορεί να σημαίνει καταστροφή, σαν την εξάτμιση της σταγόνας. Η συμπληρωματικότητα είναι πολύ πιο δημιουργική σχέση. Αγόρασα ένα κιλό κρέας. Πλήρωσα. Προφανώς ούτε κέρδισα ούτε έχασα. Το πολύ να μ΄ έκλεψε λιγάκι ο χασάπης πουλώντας μου ακριβότερα ή εγώ να τον ξεγέλασα λιγάκι πείθοντάς τον να μου κάνει έκπτωση. Ελάχιστες οι διαφορές. Εγώ ικανοποίησα την ανάγκη μου να φάω κρέας και ο χασάπης την ανάγκη του να έχει λεφτά. Άλλες φορές η σύγκριση είναι δυσκολότερη. Πλήρωσα εισιτήριο και είδα μια όπερα. Και πάλι ούτε κέρδισα ούτε έχασα. Οι πνευματικές ανάγκες είναι εξίσου σημαντικές όπως και οι υλικές. Πέρα από όλα αυτά όμως υπάρχει, όπως είπαμε, και ο αγώνας για τον εαυτό μου. Συγκρίνω τον εαυτό μου πριν από τον αγώνα και μετά. Αν μετά είμαι καλύτερος, αυτή είναι καθαρή νίκη. Χωρίς ηττημένους.

Έγινε μια συμφωνία με μια γείτονα χώρα. Κάθε πανηγυρισμός είναι λάθος. Και κάθε θρήνος είναι λάθος. Και κάθε προσπάθεια να χαρακτηρίσουμε τους σύμφωνους με μας πατριώτες και τους αντίθετους προδότες είναι λάθος, το πιο βαρύ. Απ΄ αυτό φεύγομε σίγουρα όλοι ηττημένοι. Υπάρχουν καθαρά κέρδη και από τις δύο πλευρές. Έγραψαν πολλοί, διάβασα ανάμεσά τους μια ψύχραιμη σύγκριση στην Καθημερινή από τον Δημήτριο Κατσούδα. Το βασικό είναι ότι τελειώνει μια αντιπαλότητα μεταξύ γειτόνων. Και κερδίσαμε την εκτίμηση όλου σχεδόν του κόσμου (με ελάχιστες εξαιρέσεις, Ρωσίας, Τουρκίας κλπ). Και οι δύο δώσαμε και πήραμε, ανταλλάξαμε το κρέας ή την όπερα πληρώνοντας. Ποιος κέρδισε; Το γεγονός ότι η συμφωνία έληξε με οριακή πλειοψηφία και στις δύο πλευρές είναι μια ένδειξη (όχι απόδειξη) ότι τα κέρδη και οι ήττες είναι περίπου ισοβαρή. Θυμηθείτε το ανισοβαρές σχέδιο Ανάν. Άνετη πλειοψηφία από τους Τουρκοκυπρίους, το ίδιο άνετη απόρριψη από τους Ελληνοκυπρίους. Οι πολιτικοί μας όλοι ανακουφίστηκαν. Μπορούσαν να σταματήσουν τη συμφωνία, αλλά ήθελαν να ξεφορτωθούν το αγκάθι, χρεώνοντας τις απώλειες στους αντιπάλους. Τελειώνομε λοιπόν. Ησυχάσαμε;

Όχι, δεν ησυχάζομε. Συνεχίζομε να αγωνιζόμαστε. Για να βελτιωνόμαστε εμείς οι ίδιοι. Χωρίς σπατάλες υλικές και πνευματικές για ένα ζήτημα που χρονίζει από έναν αιώνα και είχε κορυφωθεί εδώ και κάποιες δεκαετίες. Αλληλοσυμπληρούμενες ανταλλαγές με τη βόρεια γείτονα θα αποδώσουν, αν είναι σώφρονες. Και η σωφροσύνη είναι ένα είδος αγώνα προς εαυτόν. Παράλληλα, μπορούμε να στρέψουμε με μεγαλύτερη ασφάλεια την προσοχή μας προς όποιους άλλους ρητά απειλούν τα σύνορά μας. Και να εστιάσουμε την προσοχή μας, επιτέλους, στην ανάπτυξη, στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων μας, που έχουν την ιδιαιτερότητα να είναι χαμηλής μεν απόδοσης, αλλά ανεξάντλητοι: Ήλιος, άνεμοι, κύματα/θάλασσα, γη. Ο Εμπεδοκλής τόνιζε τα 4 στοιχεία: Πυρ, αήρ, ύδωρ, γη. Τα έχομε όλα. Από κει και πέρα, η καλή γειτονία μπορεί να βοηθήσει στην εξαγωγή των όποιων προϊόντων μας προκύψουν. Χάσαμε, αν δεν εκμεταλλευτούμε τα αποτελέσματα της συναλλαγής· κερδίσαμε, αν επωφεληθούμε. Οι απώλειές μας ενδέχεται να αποδειχθούν αλλού και δεν τις βλέπομε εύκολα. Τι ανταλλάγματα πληρώσαμε στους διεθνείς παράγοντες για όλα τα παραπάνω; Όχι, δεν πρόκειται ποτέ βορειομακεδονικός στρατός να πατήσει στην Ελλάδα. Άλλοι στρατοί όμως; Η ιστορία θα το δείξει. Είχαμε όμως το καθαρό κέρδος να μπορούμε να στραφούμε στον αγώνα για τον εαυτό μας. Αυτός είναι ο αγώνας που δεν προκαλεί ανταγωνισμούς, εκτός αν είναι σχιζοφρενικοί, οπότε απορρίπτονται από όλο τον κόσμο.

Να στρέψουμε λοιπόν την προσοχή μας προς όποιους ρητά μας απειλούν. Και να αναπτυχθούμε. Και, επιπλέον να αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε τι ακριβώς θέλομε. Όσο οι βουλήσεις μας περιφέρονται στο υποσυνείδητο του ακατέργαστου όχλου, τόσο πιο πολύ υποφέρομε και οι αποφάσεις μας λαμβάνονται εξωλογικά. Ο εκδημοκρατισμός επιτρέπει την ωρίμανση του ανοργάνωτου όχλου σε ώριμο δήμο και την ανοικτή συζήτηση και λήψη αποφάσεων, μετά πάντοτε από την προσεκτική ακρόαση των όσων αντίθετων επιχειρημάτων διαμείβονται από όλες τις πλευρές. Η βουλή με κλήρωση είναι ο δημοκρατικός τρόπος για τέτοιο σκοπό, ορίζει ο Αριστοτέλης. Έτσι, η οχληρή, άγονη γκρίνια μετατρέπεται σε έλλογη λήψη δημιουργικών αποφάσεων των δημοτών.

Χωρίς πανηγυρισμούς και θρήνους λοιπόν, εντείνομε το δημιουργικό αγώνα που θα μας φέρει στο επίπεδο των εταίρων μας. Αντί να τους μιμούμαστε ή να τους αντιπαρατιθέμαστε (καταφανώς πιο αδύναμοι από αυτούς), να ανταλλάσσουμε τα προϊόντα των αγώνων μας, υλικά και πνευματικά, με δικά τους, με λίγο παραπάνω κέρδος ή απώλεια αμοιβαία. Το γεγονός της ανταλλαγής καθαυτό είναι ένα μικρό, αξιόλογο, κέρδος.