Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com
Ηπειρωτικός Αγών, 11 Νοεμβρίου 2018
Πάνε σχεδόν τρεισήμισυ χιλιετίες που ενώθηκαν βασίλεια από όλο το γνωστό τότε κόσμο κι εκστρατεύσανε εναντίον μιας συμμαχίας άλλων πολιτισμένων βασιλείων σε ένα καταστρεπτικό πόλεμο που κράτησε 10 χρόνια. Για τι; Για ένα γύναιο που δεν τίμησε το στεφάνι της! Μα είναι δυνατό; Όχι, θα απαντήσουν οι ψυχροί επιστήμονες ιστορικοί. Αυτά είναι παραμύθια που γεννήθηκαν στα μυαλά των ποιητών. Οι πόλεμοι γίνονται για συγκεκριμένες αιτίες, για συγκροτημένα συμφέροντα, κυρίως ταξικά, αλλά και άλλα. Εντάξει, κύριοι ιστορικοί, δεν μπορώ να τα βγάλω πέρα μαζί σας. Αλλά πέστε μου, σας παρακαλώ, κι ο πόλεμος που έγινε και περιέλαβε ολόκληρο τον πλανήτη πριν από μόλις ένα αιώνα, δεν έγινε αυτός για ένα ξιπασμένο δούκα που δολοφονήθηκε; Παραμύθι των ποιητών ήταν κι ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος;
Η αλήθεια είναι πως τα μεγάλα γεγονότα, οι πόλεμοι, γίνονται για αιτίες, αλλά και για αφορμές. Η θεωρία του χάους έδειξε το μηχανισμό. Απέδειξε πώς μπορεί μια πεταλούδα κουνώντας τις φτερούγες της στο Πεκίνο να προκαλέσει ένα κυκλώνα στην Αμερική με ένα ντόμινο αντιδράσεων. Ναι, χρειάζονται αιτίες για να συμβεί κάτι, αλλά, χωρίς εναύσματα, αφορμές, όλα μένουν στην ησυχία τους. Η σφαίρα είναι στη θέση της και η πυρίτιδα το ίδιο. Το πάτημα της σκανδάλης όμως την εκτοξεύει.
Στα προκλασικά αρχαία χρόνια δεν ήξεραν πολλά πράγματα για τις κοινωνικές αιτίες. Δυνατές προσωπικότητες, οι ήρωες, έκαναν μόνοι τους ασύλληπτους άθλους, μαζί και ανατριχιαστικά εγκλήματα που όμως τους τα συγχωρούσαν, διότι ήταν ήρωες. Τέτοιοι ήταν ο Ηρακλής, ο Θησέας, ο Περσέας, ο Ιάσωνας, ο Οιδίποδας και άλλοι, που τους ύμνησαν οι ποιητές. Κι ήλθε η ώριμη πολιτεία και τα πράγματα άλλαξαν άρδην. Ο νέος πολίτης, όταν στρατευόταν, ορκιζόταν: «ου καταισχυνώ όπλα τα ιερά, ουδ΄ εγκαταλείψω τον παραστάτην…» Η εγκατάλειψη της τάξης του για να κάνει προσωπικές ανδραγαθίες, ακόμη και με κίνδυνο της ζωής του για χάρη της πατρίδας του ήταν προδοσία. Καταδίκη συνήθως σε θάνατο!
Σήμερα προσπαθούμε να διακρίνουμε τον ηρωισμό από την προβοκάτσια, την πρόκληση. Αναγνωρίζομε πως η αυθαίρετη πράξη, ακόμη και με κίνδυνο ζωής, κάποιου μπορεί να εκλύσει την αλυσίδα αντιδράσεων των δυνάμεων που συγκρατούνται σε κάποια ασταθή ισορροπία. Μπορεί να είναι η πράξη κάποιου πραγματικά ηρωικά σκεπτόμενου, αλλά άσκεφτου, νέου, μπορεί όμως και να είναι η ενέργεια ενός πράκτορα του εχθρού, που, με την πράξη του, ξεκινά μια αναμέτρηση σε μια στιγμή που αυτός, ο εχθρός, γνωρίζει, ή νομίζει, πως έχει την υπεροχή. Πολλά τα παραδείγματα. Παρακολουθώ τα σχόλια με το πρόσφατο επεισόδιο στην Αλβανία. Ένας περήφανος νέος ύψωσε την Ελληνική σημαία. Η αστυνομία πήγε να τον συλλάβει. Αυτός όχι μόνο δεν υπάκουσε, αλλά έτρεξε να φύγει πυροβολώντας τους. Τον σκότωσαν. Βρήκαν, λέει, στο σπίτι του ολόκληρο οπλοστάσιο. Ήταν, λέει, διακινητής ναρκωτικών. Δεν ξέρω αν είναι αλήθεια όλα αυτά, φαίνονται μάλλον λάσπη που του ρίχνουν για να δικαιολογηθούν. Δεν μας επιτρέπουν και μια άνετη έρευνα των συνθηκών. Όμως οι πυροβολισμοί δεν αμφισβητήθηκαν. Εμείς βέβαια αγανακτήσαμε όταν Αλβανοί νεαροί, δεν ύψωσαν ασφαλώς εδώ Αλβανική σημαία, αλλά με τα χέρια τους έκαναν το σχήμα της. Γιατί απορούμε με την αντίδραση της γειτονικής αστυνομίας; Ήταν ήρωας ή προβοκάτορας; Και το έκανε από δική του θερμοκεφαλιά ή βαλτός; Όχι, προδότης δεν ήταν, ιδίως αφού έχασε τη ζωή του. Η εκμετάλλευση του «φιλότιμου», όπως στην περίπτωση της Ωραίας Ελένης και του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου δεν λείπει από τις πολιτικο-στρατιωτικές ενέργειες. Χαρακτηριστική είναι η εύγλωττη σιωπή του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου της Αλβανίας, μιας από τις πλέον σεπτές προσωπικότητες της σύγχρονης Ορθοδοξίας. Προδότη τον χαρακτηρίζουν κάποιοι στο Διαδίκτυο. Λες και είναι τοποτηρητής των ελληνικών συμφερόντων στην Αλβανία και όχι ο πνευματικός ποιμένας των Αλβανών ορθοδόξων.
Τι πρέπει να κάνουμε; Πρώτο, να αντιδρούμε ψύχραιμα και αποτελεσματικά στις προκλήσεις. Δεύτερο να μην προκαλούμε εμείς. Θυμάμαι, το 1996 μια συμμορία Αλβανών εισέβαλε στην Ελλάδα, συνέλαβε και κρατούσε όμηρο ένα βοσκό ζητώντας λύτρα. Από τη δική μας πλευρά, χωρίς φανφάρες, μια στρατιωτική επιχείρηση, με επικεφαλής τον ικανό αξιωματικό Δήμου, συνέλεξε πρώτα πληροφορίες, εισέβαλε στην περιοχή της συμμορίας, την αιφνιδίασε και, χωρίς να ανταλλάξουν ντουφεκιά, ελευθέρωσε τον όμηρο και επέστρεψε σε λίγες ώρες στην πατρίδα μας. Από την άλλη, αυτοπροσδιοριζόμενοι «πατριώτες» έχουν προκαλέσει επανειλημμένα γειτονικές δυνάμεις. Να θυμηθούμε την αυθαίρετη ύψωση της σημαίας μας στα αμφισβητούμενα Ίμια, και τον εξαναγκασμό μας να αναγνωρίσουμε γκρίζα δικαιώματα στους Τούρκους. Και να θυμηθούμε άλλους που εισχώρησαν πρόσφατα «κατά λάθος» σε Τουρκικό έδαφος και, αντί να ζητήσουμε συγγνώμη, τους αναδείξαμε σε ήρωες. Βέβαια, ο νεαρός Κατσίφας στην Αλβανία έχασε τη ζωή του με την αποκοτιά του. Και οι δικαιολογημένοι σπαραγμοί των δικών του δεν μας αφήνουν ασυγκίνητους. Αυτά οφείλομε να τα σεβαστούμε έτσι κι αλλιώς. Αλλά άλλο η προσωπική τραγωδία και άλλο η πολιτική.
Ο πόλεμος είναι μια σειρά από απρόβλεπτες καταστροφικές ενέργειες που αλληλομεγεθύνονται, ενώ η έκβασή του είναι άγνωστη. Οι κοινωνικοί νόμοι αντιστρέφονται. Στην ειρήνη ο φόνος είναι η πιο απάνθρωπη πράξη· στον πόλεμο είναι αρετή. Οι Αθηναίοι θεωρούσαν βέβαιη τη νίκη τους πάνω στους προκλητικούς Λακεδαιμονίους, διότι ο πόλεμος κερδίζεται με χρήμα και με καρδιά, έλεγε ο Περικλής. Και τα δυο τα είχαν. Κι όμως ηττήθηκαν, με τίμημα την παρακμή της δημοκρατίας, αλλά και ολόκληρου του Ελληνισμού που αδυνάτισε και παραδόθηκε οικονομικά στους Πέρσες που είχαν ηττηθεί λίγες δεκαετίες προηγουμένως στο πεδίο της μάχης. Τις αιτίες δεν μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε εύκολα. Αυτές ακολουθούν δυσνόητους κοινωνικούς, οικονομικούς νόμους, τους οποίους δεν ελέγχει ακόμη και η πιο αποτελεσματική πολιτική. Πολύ περισσότερο σήμερα που κυβερνάται ο κόσμος από οικονομικές, όχι πολιτικές, δυνάμεις. Τις αφορμές όμως οφείλομε και μπορούμε να τις αποφεύγουμε με κάθε μέσο, με τον πιο ισχυρό αυτοπεριορισμό.
Επανειλημμένα έχω γράψει ότι είμαι Έλληνας σημαίνει Ελληνική βούληση, Ελληνική παιδεία και Ελληνικό συναίσθημα. Το τελευταίο το αναλύω σε θετικό και αρνητικό: Περηφάνια για ό,τι μεγάλο έχουν δημιουργήσει οι πρόγονοι και κάνουν οι σύγχρονοι συνέλληνές μας, με διεκδίκηση της αντίστοιχης τιμής. Αλλά και αισχύνη για ό,τι επίμεμπτο έχουν διαπράξει οι παλιότεροι και κάνουν σύγχρονοι, ενώ είμαστε έτοιμοι να αποκαταστήσουμε ή αποζημιώσουμε όποια βλάβη έχει προκληθεί. Εθνική αυτογνωσία χρειάζεται, χωρίς να χαρακτηρίζουμε προδοτική τη στάση όσων προβάλλουν, μαζί με το θετικό, και το αρνητικό στοιχείο της σύγχρονης και παλιότερης ιστορίας μας. Μάλλον να τους ευγνωμονούμε.
*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομότιμος καθηγητής καρδιολογίας
Δημήτρης Α. Σιδερής 