ΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ.καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 09 Οκτωβρίου 2018

Φυσικός τρόπος λογικής επικοινωνίας των ανθρώπων είναι η ομιλία. Άλλοι τρόποι, π.χ. παντομίμα, είναι δευτερεύοντες. Με την ομιλία μετατρέπεται ο νοητός Λόγος σε ακουστά σήματα. Στο Λόγο, οι έννοιες συμβολίζονται με λέξεις (χωρίς αυστηρή αντιστοίχηση), ενώ τα νοήματα με προτάσεις.

Η γραφή αποτέλεσε ένα άλμα στην ανθρώπινη επικοινωνία. Αρχικά, τα ιδεογράμματα, συμβόλιζαν έννοιες. Στην έννοια της τετράδας σήμερα αντιστοιχεί το ιδεόγραμμα «4». Η μεγαλοφυής ελληνική αλφαβητική, φωνητική, γραφή, με 24 μόνο σύμβολα, αναπαρέστησε τη γλώσσα και διαμέσου της το Λόγο. Το γράμμα «Μ» δεν συμβολίζει έννοια, αλλά τον ήχο που κάνομε εκπνέοντας με κλειστά χείλια. Η απλότητα του φωνητικού αλφαβήτου επέτρεψε να συμβάλλουν όλοι οι πολίτες στην κοινωνική γνώση, συναίσθημα και βούληση, όπως έγινε στη δημοκρατία, έτσι ωριμάζοντας.

Ο,τιδήποτε γεννιέται, κάποτε αυτονομείται. Καθώς η γραφή προσλαμβάνεται με το μάτι, ενώ η γλώσσα με το αυτί, απόκτησε βαθμιαία ιδιότητες που προσιδιάζουν στην όραση. Κανονικά, το αλφαβητικό γράμμα συμβολίζει ένα φθόγγο, το ελάχιστο στοιχείο των λέξεων. Συνδυασμός φθόγγων αποτελεί τις συλλαβές, συλλαβών τις λέξεις, λέξεων τα νοήματα, συνδυασμός όλων αυτών των σημάτων σηματοδοτεί το Λόγο. Κάθε τέτοιος συνδυασμός σημαίνει αντίστοιχο εξαρτημένο αντανακλαστικό, και καταναλώνει κάποιο στοιχειώδη χρόνο για να εκδηλωθεί. Με την επανάληψη και την ανάπτυξη δευτεροβάθμιων εξαρτημένων αντανακλαστικών, βραχυκυκλώθηκε το σύστημα. Τώρα βλέποντας απλώς μια λέξη σχηματίζομε αντανακλαστικά τάχιστα την αντίστοιχη έννοια. Αναγνωρίζομε το σχέδιο της λέξης, όπως αναγνωρίζομε το γαύγισμα του σκύλου. Διαβάζομε γρήγορα «από μέσα μας». Η σύγχρονη εκπαίδευση στην ανάγνωση στηρίζεται στην αναγνώριση ακέραιων λέξεων μάλλον παρά στην αντιστοίχηση γραφής με φωνή. Πρακτικό, αλλά αυθαίρετο. Παλιότερα μαθαίναμε λογικά πώς «Μ και Α, ΜΑ». Όμως το «Α και Ι, Ε» είναι παράλογο.

Όταν μιλάμε, δεν χωρίζομε τις λέξεις μεταξύ τους. Κάνομε διακοπές μόνο μεταξύ των νοημάτων (προτάσεων). Αντίστοιχα, οι πρόγονοί μας έγραφαν αναπαριστώντας πιστά την ομιλία χωρίς να χωρίζουν τις λέξεις. ΟΜΩΣΗΕΜΠΕΙΡΙΑΕΧΕΙΔΕΙΞΕΙΠΩ ΣΟΧΩΡΙΣΜΟΣΤΩΝΛΕΞΕΩΝΜΕΤΑΞΥΤΟΥΣΕΤΣΙΠΟΥΝΑΞΕΧΩΡΙΖΟΥΝΟΙΕΝΝΟΙΕΣΔΙΕΥΚΟΛΥΝΕΙΤΗΝΚΑΤΑΝΟΗΣΗΤΟΥΚΕΙΜΕΝΟΥΑΠΑΙΤΩΝΤΑΣΛΙΓΌΤΕΡΟΧΡΌΝΟΓΙΑΤΗΝΑΝΑΓΝΩΣΗΤΟΥ. Χωρίζοντας τις λέξεις μεταξύ τους κάνομε την οπτική εικόνα καθεμιάς να συμβολίζει μια έννοια. Το σχήμα της ακέραιης γραπτής λέξης δηλαδή λειτουργεί σαν να ήταν ιδεόγραμμα.

Επομένως, αν ένα σύμπλεγμα γραμμάτων έχει σχήμα σαν μιας λέξης, έστω κι αν δεν αποτελεί λογικά λέξη, επιτρέπει την κατανόηση του κειμένου. Για πραμάιδεγα, εαμίι βαβέιος πως κέανανς δεν θα επμοισθεδί να δάιβαεσι τοτύη την πσρτόαη που πνροαφώς είανι λοκιγά ακταηαντόη. Ένα κείμενο μπορεί να διαβαστεί, αν τα χωριστά σύμβολά του έχουν οικεία μορφή λέξεων με το σωστό μήκος (ίδιο αριθμό και είδος γραμμάτων, έστω με αναγραμματισμό), και ίδια, στη θέση τους το πρώτο και το τελευταίο γράμμα.

Μια γλώσσα θα αναμενόταν να επικρατεί όταν υπηρετεί καλύτερα το Λόγο, ενώ η ίδια υπηρετείται καλύτερα με τη φωνητική γραφή της. Η εμπειρία όμως έχει δείξει ότι μια γλώσσα κυριαρχεί πάνω στον κόσμο όχι λόγω της λογικής δομής της, αλλά επειδή κυριαρχούν αυτοί που την έχουν μητρική. Αποτελεί δυστύχημα για το σύγχρονο κόσμο το ότι δύο διαδοχικές κοσμοκρατορίες έτυχε να έχουν την ίδια μητρική γλώσσα, που είναι παράλογη ως προς τη γραφή της. Το γράμμα «a» προφέρεται άλλοτε σαν «α» («father»), άλλοτε σαν «έι» («table»), άλλοτε σαν «ο» («all»). Επίσης, ο φθόγγος «φ» γράφεται άλλοτε σαν «f» («for»), άλλοτε σαν «ph» («photography») και άλλοτε σαν «gh» («enough») χωρίς να διέπονται από κάποιον κανόνα αυτές οι αναντιστοιχίες. Ωστόσο, σε ανώτερο επίπεδο, ιδίως με αφηρημένες έννοιες, η φωνητική απεικόνιση της λαλιάς υπερέχει και αυτό εξηγεί την ανωτερότητα της αρχαιοελληνικής γλώσσας με την αλφαβητική φωνητική γραφή της, που έχει επιβάλλει το λεξιλόγιό της σε όλες τις γλώσσες.

Η σύγχρονη ελληνική γλώσσα έχει διατηρήσει στάσιμη τη γραφή, ενώ η ίδια διαρκώς εξελίσσεται. Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό; Η λογική (φωνητική) γραφή της γλώσσας επικράτησε στην αρχαιότητα, λόγω της απλότητάς της, να μπορεί να αποδίδει πιστά τη γλώσσα με το μικρότερο δυνατό αριθμό (24) συμβόλων. Αυτή η απλότητα επέτρεψε στο σύνολο του λαού να μπορεί να γράφει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και, προπάντων, τις βουλήσεις του, μετέχοντας έτσι ενεργά στην κοινωνία του, δηλαδή επέτρεψε να αναπτυχθεί η δημοκρατία όπου καθένας είχε ίσες πιθανότητες με τους υπολοίπους άλλοτε να άρχει και άλλοτε να άρχεται. Από όλους τους Έλληνες, μόνον οι Μακεδόνες δεν είχαν γραφή, μολονότι, καθόλες τις ενδείξεις, μιλούσαν μια διάλεκτο της Ελληνικής γλώσσας. Η προφανής εξήγηση είναι ότι δεν χρειαζόταν σ΄ αυτούς η γραφή, αφού δεν συμμετείχαν ενεργά στη λήψη αποφάσεων για την κοινωνία τους, μια και είχαν απόλυτη μοναρχία με βασιλιά. Ίσχυσε και στη Ρωμαϊκή, Βυζαντινή, Οθωμανική, δυτική Μεσαιωνική περίοδο, όταν οι χώρες κυβερνιόνταν από απόλυτους μονάρχες. Μόνον ελάχιστοι, βασιλείς, ανώτεροι άρχοντες και ιερείς γνώριζαν τότε τη γραφή. Στα σύγχρονα πολιτεύματα που διεθνώς ονομάζονται ρεπούμπλικες (από τη Ρωμαϊκή Res Publica, που ήταν ολιγαρχία, δηλαδή με εκλεγόμενους αντιπροσώπους) οι χώρες κυβερνιόνται από μια «εκλεκτή» μειοψηφία. Στις ρεπούμπλικες επικρατεί μια μορφή μεσοβέζικη, αλφαβητική μεν, αλλά όχι φωνητική. Στη σύγχρονη γλώσσα μας, είχαμε 7 τρόπους (Η,ῌ,Ι,Υ,ΕΙ,ΟΙ,ΥΙ) για να παραστήσουμε τον ίδιο φθόγγο, αν και ένα (βασικά) τρόπο να προφέρεται κάθε γράμμα (ή σύμπλεγμα γραμμάτων). Οι πολίτες οφείλουν να ξέρουν να διαβάζουν τι λένε οι άρχοντες, δεν χρειάζεται να γράφουν τις σκέψεις τους.

Σε μια έρευνα που έγινε σε 10 άτομα (4 αποφοίτους μέσης και 6 ανώτερης εκπαίδευσης), κανένας δεν μπόρεσε να γράψει χωρίς ορθογραφικό λάθος ένα κείμενο εφημερίδας 236 λέξεων που τους υπαγορεύθηκε. Το ποσοστό 0/10 αντιστοιχεί στατιστικά σε 0%-24% του συνόλου των Ελλήνων αποφοίτων μέσης και ανώτερης εκπαίδευσης. Ι έρεβνα έδικσε ακόμι ότι ι απικόνισι τις σίνχρονις εκδοχίς τις γλόσας μας με φονιτικί γραφί, όπος ίχαν ι πρόγονί μας, καθιστερί τιν ανάγνοσι, προφανός διότι ι μορφί τον λέκσεον δεν ίνε εκίνι που έχομε σινιθίσι να σιμβολίζι ένιες. Ο χρόνος τις ανάγνοσις κιμένου με φονιτικί γραφί επιμικίνθικε σιμαντικά σιγκριτικά με τιν ιστορικί, χορίς να επιρεασθί, οστόσο, ι κατανόισί του.

Οι ορθογράφοι στην έρευνα ήταν περίπου όσοι αποτελούν την ολιγαρχία που άρχει. Πιστεύομε ότι οι εκλεγμένοι βουλευτές έχουν τα εχέγγυα να γνωρίζουν καλύτερα από το πλήθος τι νόμους ψηφίζουν. Όμως ψηφίζουν δεσμευμένοι, αφού αναγκάζονται αφενός να πουλούν εξυπηρετήσεις στους ψηφοφόρους τους και σε παράγοντες που τους ελέγχουν (οικονομικούς, επικοινωνιακούς κλπ) σε βάρος του συνόλου, αλλιώς δεν θα ξαναψηφισθούν, ενώ αφετέρου υποχρεώνονται να στηρίζουν το κόμμα τους, ενδεχομένως παρά τη συνείδησή τους, αλλιώς δεν θα ξαναείναι υποψήφιοι. Αυτοί άρχουν. Οι πολίτες γιατί να γράφουν;