Ανακύκλωση χθες και σήμερα

Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 22 Σεπτεμβρίου 2018

Στις 8 δεκαετίες της ζωής μου συγκρίνω τι γινόταν τότε και τι σήμερα. Σημαντική διαφορά, η διαδικασία της ανακύκλωσης. Γεννήθηκα στη Σύρο. Ήταν ένα μεγάλο σπίτι με αυλή, σωστός παράδεισος. Κότες, περιστέρια και γαλοπούλες, φρέσκα αυγά. Ο παππούς είχε άλογα που έσερναν τα κάρα. Ο μπαμπάς, μικροβιολόγος, έπρεπε να παρασκευάζει μόνος του αντιδραστήρια, έτσι διατηρούσε πρόβατο, ινδοχοίρους και κονίκλους. Φυσικά υπήρχαν ποντίκια και, αναγκαστικά προστάτιδες γάτες. Τρεφόμαστε καλά, μια φορά την εβδομάδα κρέας ή ψάρι, πολλά ζαρζαβατικά. Τα αποφάγια τα πετούσαμε στην αυλή για τα ζώα. Ανακύκλωση. Τα άλογα χρειάζονταν επιπλέον σανό. Από την κοπριά όλων αυτών των ζώων εμπλουτιζόταν το χώμα και ξεφύτρωνε γρασίδι που δεν προλάβαινε όμως να μεγαλώσει. Είχαμε βέβαια και άλλα απόβλητα. Από τις, ολιγόφυλλες τότε, εφημερίδες το χαρτί διεκπεραιωνόταν στην τουαλέτα για την υγιεινή μας. Ό,τι τελικά περίσσευε, περίπου ανά εβδομάδα συγκεντρωνόταν σε ένα γκαζοτενεκέ και καιγόταν. Το νερό δύσκολο όπως στα περισσότερα νησιά που δεν έχουν ψηλά βουνά, φυσικές αποθήκες υδάτων. Οι χωρικοί εξασφάλιζαν το λιγοστό χώμα τους απαλλάσσοντάς το από τις πέτρες. Μη μπορώντας να τις μεταφέρουν μακριά ούτε να τις πετάξουν στο γείτονα, τις στοίβαζαν ξερολιθιά φτιάχνοντας ντουβαράκια. Μαζί με το γείτονα. Αυτά περιόριζαν τα γιδοπρόβατα να μη σκορπίσουν· χώριζαν σαφώς τις ιδιοκτησίες· προστάτευαν τα χώματα να μην τα παρασέρνει η βροχή. Η ερήμωσή της κατάφυτης Ομηρικής Σύρου για αιώνες την άφησε απροστάτευτη στις φυσικές δυνάμεις. Βλέπεις, τα δέντρα καθυστερούν το ρου των βρόχινων υδάτων, έτσι που προλαβαίνουν να απορροφώνται και να μη σχηματίζουν χειμάρρους που παρασύρουν το λιγοστό χώμα. Οπωσδήποτε, χωρίς ασφαλές νερό, φιλτραρισμένο στο χώμα, αγοράζαμε από πηγάδια αμφίβολης υγιεινής ικανότητας και διατηρούσαμε στέρνες όπου αποθηκεύαμε βρόχινο νερό για τη λάτρα του σπιτιού. Ιδανικό, καθώς μ΄ αυτό «πιάνει» το σαπούνι.

Μαζεύονταν τα παιδιά της γειτονιάς, με τα οποία παίζαμε και μερικές φορές τσακωνόμαστε. Τη Σαρακοστή δεν αγγίζαμε το κρέας, ούτε αυγά. Τα πρόβατα πολλαπλασιάζονταν και οι κότες έκαναν πολλά αυγά. Τα βράζαμε, καθώς βραστά διατηρούνται ευκολότερα από τα ωμά και, για να τα ξεχωρίζουμε από τα άβραστα, τα βάφαμε κόκκινα, ως το Πάσχα. Ό,τι ξερό δεν είχαμε χρησιμοποιήσει το χειμώνα έπρεπε να το κάψουμε, όταν καλοκαίριαζε για να ελαττώσουμε τον κίνδυνο πυρκαϊών. Στις 24 Ιουνίου λοιπόν σωρεύαμε τα ξερά μας, τους βάζαμε φωτιά και πηδούσαμε πάνω τους. Γιορτάζαμε και τον Κλήδωνα, όπου τα κοριτσόπουλα έκαναν διάφορα μαγικά για να δουν ποιον θα παντρευτούν, έλεγαν αυτοσχέδια τραγούδια, ενώ τα αγόρια τις πείραζαν όπως έπρεπε. Πολύ αργότερα, βρέθηκα στα Midlands της Αγγλίας όπου την αντίστοιχη μέρα ανάβανε φωτιές. Απόρησα. «Γιορτάζετε και σεις τον Άι Γιάννη το Φανιστή σήμερα;» ρώτησα. «Το θερινό ηλιοστάσιο γιορτάζομε», μου απάντησαν.

Παράδεισος λοιπόν, όταν ήμουν παιδί, στην πατρίδα μου.

Βέβαια, όχι τελείως παράδεισος. Μαζί με τα άλλα ζωντανά είχαμε και μια ποικιλία απρόσκλητων εποίκων. Στην κοπριά πολλαπλασιάζονταν ευγνωμονούσες οι μύγες και στις στέρνες τα κουνούπια. Σκνίπες, κοριοί, ψείρες, ψύλλοι. Ψώρα και τραχώματα σε όσους δεν διέθεταν σαπούνι. Οι κατσαρίδες έκαναν τσάρκες. Μαζί με όλα αυτά, συγκατοικούσαμε μόνιμα με την ελονοσία, τον τύφο και, κατά περιόδους, ποικίλες επιδημίες. Πολλά παιδιά (5/10 στην οικογένεια του πατέρα μου) δεν ξεπερνούσαν την παιδική ηλικία. Οι μεγάλοι, ως τις αρχές του 20ού αιώνα, έχαναν τα δόντια τους, έτσι που, ακόμη και αν είχαν φαγητό (σπάνιο για τους περισσοτέρους) δεν μπορούσαν να φάνε και τους θέριζαν, έτσι αδυνατισμένους, η ελονοσία, η φυματίωση και ο τυφοειδής. Σημαντικά κοινωνικά προβλήματα με γέρους, εμφράγματα, καρκίνους και λοιπές μάστιγες της τωρινής εποχής μας ήταν σπάνια. Δεν προλάβαιναν.

Και σήμερα; Γράφω παραθεριστής συνταξιούχος στην ιδιαίτερη πατρίδα μου. Στην Αθήνα έχομε δύο ειδών κάδους, σκουπίδια και ανακυκλούμενα. Περνάει το απορριμματοφόρο και τα ανακατεύει όλα μαζί. Στη Σύρο, δεν μπορώ να πω. Πρωταθλήτρια στην ανακύκλωση. Τέσσερις τάξεις απορριμμάτων. Απ΄ ό,τι φαίνεται, ο Δήμος δεν τα ανακατεύει. Βέβαια δεν ξέρω πού πρέπει να απορρίψω τα χαρτιά τουαλέτας, στα χαρτιά ή στα σκουπίδια, αλλά αυτό διορθώνεται. Εξάλλου, όλα αυτά, για να τα πετάξουμε στους κάδους, τα χώνομε μέσα σε πλαστικές σακούλες, που, ως πριν από λίγους μήνες τις παίρναμε δωρεάν από τη σουπερμάρκετ. Τα λιγοστά χωραφάκια έχουν εγκαταλειφθεί ή έχουν μεταποιηθεί σε τσιμέντο για τους τουρίστες, που ευτυχώς, το καλοκαίρι δεν λείπουν. Το πρόβλημα του νερού υπάρχει πάντοτε. Πίνομε εμφιαλωμένο, που αναρωτιέμαι πόσο ασφαλές είναι. Τα παιδιά δεν τσακώνονται με τα γειτονόπουλα. Παίζουν μόνα τους με τάμπλετ και άλλα μεγαλοφυή ηλεκτρονικά. Εξάλλου, δεν υπάρχουν πια αυλές ή γειτονιές, ανάκατες με ζώα και παιδιά. Η πρόοδος είναι προφανής. Η παιδική θνησιμότητα έχει μειωθεί στο ελάχιστο και το προσδόκιμο επιβίωσης τη μέρα της γέννησης μέσα σε ένα αιώνα από λίγο παραπάνω από 40 χρόνια έχει φτάσει περίπου στα 80. Απόδειξη Εγώ! Που έχω περάσει επιτυχώς, κοκκύτη, ιλαρά, ανεμοβλογιά, διφθερίτιδα, τυφοειδή, ηπατίτιδα, οστρακιά, κάθε χρόνο απαραιτήτως μια αμυγδαλίτιδα. Την έβγαλα παλικάρι, με τις αγωνίες των γονιών μου. Τα παιδικά μου χρόνια, στην κατοχή, ακόμη και χωρίς γάλα (πέθανε τότε το ένα τέταρτο του πληθυσμού από πείνα – κανείς δεν ξέρει πόσοι ακριβώς) τα ξεπέρασα. Η απειλή του Θανάτου έχει αμβλυνθεί και αναβληθεί για τους περισσοτέρους, ενώ στην ηλικία μου Τον βλέπει κανένας πιο φιλοσοφημένα. Οι φίλοι έχουν φύγει, σημαντικές υποχρεώσεις δεν υπάρχουν, ούτε δυνάμεις για απασχόληση με τη φύση. Παιδιά δεν χρειάζονται πολλά πια. Συν Θεώ, θα επιζήσουν. Κι αυτά τα λίγα που κάναμε, πώς να τα θρέψουμε; Με θυσίες όλων μας, τους φόρους μας, τα σπουδάσαμε κι όταν έφθασαν να αποδώσουν ό,τι έμαθαν να κάνουν σωστά, δεν έχομε δουλειά να τους δώσουμε. Φεύγουν μακριά μας, ίσως για πάντα – σα να τα χάσαμε, όπως παλιά, σε νεαρή ηλικία. Όμως ζούμε καλά. Δεν χρειάζεται πια ακόμη και να μαγειρεύουμε, έτσι γέροι κι ανήμποροι που είμαστε. Υπάρχει το ντελίβερι. Τι μένει;

Το απέραντο πλήθος των πλαστικών, των τοξικών αερίων και αποβλήτων πληθαίνει πάνω στην Υδρόγειο. Ανάγκη των τοπικών αρχόντων, με προτάσεις των οικολόγων, να λύσουν το πρόβλημα, όχι μόνο απαγορεύοντας, αλλά και εξασφαλίζοντας λύσεις. Τα πλαστικά «μιας χρήσης» είναι δύο χρήσεων, για να ψωνίζουμε και για να πετάμε τα απόβλητά μας. Η απαγόρευσή τους στις σουπερμάρκετ δεν αρκεί όσο δεν έχομε λύση για τη δεύτερη χρήση. Περνάμε τώρα καλά, αλλά επιβαρύνομε τοξικά (και ανίατα) τις επόμενες γενιές. Αν υπάρξουν.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας