Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com
Ηπειρωτικός Αγών, 3 Αυγούστου 2018
Πριν από 3 χρόνια, με αφορμή πολλούς νεκρούς σε ένα καράβι που μεσοπέλαγα πήρε φωτιά, έγραφα για «Πρόληψη ή θεραπεία». Πρότυπο είχα βέβαια την ιατρική που γνωρίζω κάπως καλύτερα από τις άλλες επιστήμες. Σήμερα, με πρόσφατα γεγονότα τις πλημμύρες στη Μάνδρα και τις πυρκαγιές στο Μάτι, νοιώθω ακόμη πιο περιπλεγμένος. Δεν είναι παρηγοριά πως και οι αρμόδιοι βρίσκονται νόμιμα σε σύγχυση. Σε μια ανάρτησή του (facebook) ο Χρήστος Λυντέρης προσπαθεί να καταλάβει ποιος είναι υπεύθυνος για τα κατεπείγοντα συμβάμματα: Το Κεντρικό Συντονιστικό Όργανο Πολιτικής Προστασίας, η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, ο Γενικός Γραμματέας Πολιτικής Προστασίας, οι Γενικοί Γραμματείς των Περιφερειών, οι Δήμαρχοι, οι Διευθύνσεις Πολιτικής Προστασίας, τα συντονιστικά τοπικά όργανα των Δήμων; Με τόσους πολλούς υπευθύνους ποιος είναι υπεύθυνος;
Ας τα δούμε από άλλη σκοπιά. Η πρόληψη έχει λογική, αλλά και μειονεκτήματα. Είναι δαπανηρή, για γεγονότα που μπορεί ποτέ να μη συμβούν. Οι τελικά ωφελημένοι δεν γνωρίζουν πως ωφελήθηκαν και άρα δεν ευγνωμονούν τους ευεργέτες τους ούτε δικαιολογούν τα έξοδα που έκαναν για την ασφάλειά τους. Αντίθετα μάλιστα, μπορεί να δυσανασχετούν διότι η πρόληψη απαιτεί περιορισμούς. Να μην καπνίζουμε ούτε να πολυτρώμε ούτε να την αράζουμε στο χαζοκούτι, για να μειώσουμε τις πιθανότητες να πάθουμε έμφραγμα. Να μη χτίζουμε στις ιδιοκτησίες μας (ναι, δικές μας είναι) μέσα στα ρέματα ούτε μέσα στα δάση. Να εφαρμόζουμε τα πολυέξοδα μέτρα αντισεισμικής δόμησης κλπ. Συχνά μάλιστα προσφέρομε κάποιο φακελάκι σε κάποιους για να εξασφαλίσουμε την εξαίρεση από τις απαγορεύσεις. Και μετά την καταστροφή, αν επιζήσουμε, διαμαρτυρόμαστε για την ανεπάρκεια του κράτους μας και των διασωστών μας. Η πρόληψη είναι το ασφαλέστερο μέσο. Απαιτεί να τεθεί ως στόχος η διατήρηση της υγείας ατόμων και κοινωνίας, όχι η αντιμετώπιση των συμφορών που εμφανίζονται. Είτε την ασκεί το Κράτος ή την μεταβιβάζει σε ιδιώτες, διατηρώντας την εξουσία να την κάνει υποχρεωτική, όπως είναι υποχρεωτική η ασφάλιση στους οδηγούς αυτοκινήτων, χωρίς να την κάνει το ίδιο το Κράτος.
Το μεγάλο πρόβλημα είναι η «Εντατική Θεραπεία». Θυμάμαι, όταν ο Δάσκαλός μου (Σπύρος Μουλόπουλος) πίεζε τους ανωτέρους του να ιδρύσουν Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, έπαιρνε την αφοπλιστική απάντηση: «Τι θα γίνεται στη Μονάδα, που δεν μπορεί να γίνει εκτός Μονάδος;» Δεν σκέφτονταν τότε τον παράγοντα του Χρόνου. Όταν επιτέλους ιδρύθηκε η Μονάδα, η θνητότητα έπεσε στο μισό. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι το πρόβλημα υφίσταται όποτε μέσα σε αδιανόητα βραχύ χρόνο μια κατάσταση υπερπηδά έναν ουδό (=κατώφλι) και μεταπίπτει από την κανονική αρνητική ανάδραση της ισορροπίας, στη θετική ανάδραση του καταστροφικού φαύλου κύκλου. Αν σταματήσει αιφνίδια να λειτουργεί η καρδιά, μέσα σε 4 λεπτά περίπου ο εγκέφαλος πεθαίνει και ο ασθενής είναι νεκρός. Αν σ΄ αυτό το ασφυκτικά βραχύ διάστημα επέμβει κατάλληλα εκπαιδευμένο πρόσωπο, ο «νεκρός» επανέρχεται στη ζωή. Θυμάμαι, Ιούνιο μήνα, πριν πολλά χρόνια, άναψα φωτιά δίπλα στο ποταμάκι για να ψήσω λουκάνικα. Μια σπίθα πετάχτηκε με τον καπνό και άρχισαν να καίγονται τα ξερά από τα φύλλα των δέντρων. Καθώς ήμουν παρών με άφθονο νερό στα πόδια μου, τα έσβησα αμέσως φεύγοντας με λίγα ελαφρά εγκαύματα στα χέρια. Λίγων δευτερολέπτων καθυστέρηση θα σήμαινε καταστροφή. Από τον Δημήτριο Κατσούδα (Facebook) μαθαίνω ότι, με το δυνατό αέρα, τη φωτιά την βλέπεις να είναι στα 1000 μέτρα και σε λίγα λεπτά είναι στα πόδια σου. Σ΄ ένα σεισμό δεν προφταίνεις να κάνεις πολλά πράγματα, εκτός από την προληπτική αντισεισμική δόμηση. Εξελίσσεται σε δευτερόλεπτα. Οι πολλοί όμως πεθαίνουν όταν έχουν καταπλακωθεί χωρίς να χάσουν τη ζωή τους και καθυστερεί η διάσωσή τους. Και τα παραδείγματα αφθονούν, ενώ εγώ δεν είμαι ειδικός για να προτείνω λύσεις για το καθένα. Τα συνηθισμένα προβλήματα παρέχουν το χρόνο για να μελετηθούν, να περάσουν από την κρίση αρμόδιων οργάνων να αποφασισθούν και να εφαρμοσθούν λύσεις χωρίς να θίγονται κατά το δυνατόν, ιδιωτικά συμφέροντα. Τα προβλήματα της πρόληψης όμως απαιτούν να αγνοηθούν τα ιδιωτικά συμφέροντα (π.χ. παράνομες δομήσεις, μείωση ελέγχων κλπ). Αυτό απαιτεί αυξημένες εξουσίες των υπεύθυνων οργάνων. Και, φυσικά, της οποιασδήποτε διαπλοκής των υπευθύνων. Ο Δήμαρχος π.χ., μολονότι γνωρίζει τα τοπικά προβλήματα, εφόσον εκλέγεται, θεωρώ ότι είναι ακατάλληλος να επιβάλει τέτοια μέτρα, καθώς απαιτούν να επιβάλει περιορισμούς στους ψηφοφόρους του ή σε παράγοντες (οικονομικούς, επικοινωνιακούς κλπ) που κατευθύνουν τις ψήφους. Η διατήρηση (και επέκταση) δασών απαιτεί καθαρισμό των δασών το χειμώνα, ανακύκλωση των απορριμμάτων, μείωση της τάσης στα καλώδια της ΔΕΗ, φύλαξη μετά το σβήσιμο της πυρκαγιάς για να μη μετατραπούν τα δάση σε τσιμέντο ή βοσκότοπο, προγραμματισμένη αναδάσωση, φροντίδα για την πανίδα, επαρκείς αντιπυρικούς διάδρομους, απουσία περιφράξεων που εμποδίζουν τη φυγή ανθρώπων και την προσπέλαση πυροσβεστικών μέσων κλπ. Όλα αυτά σημαίνουν άριστη γνώση του δάσους. Η δασική υπηρεσία φαίνεται αρμόδια. Η Άμεση Επέμβαση (Εντατική Θεραπεία τη βάφτισα, αλλά όπως θέλετε πέστε την) απαιτεί τη διαρκή παρουσία παρατηρητών σε κομβικά σημεία, στους κρίσιμους χρόνους, ώστε να επιστρατεύσουν, χωρίς την παραμικρή χρονοτριβή, τα μέσα που απαιτούνται για να περιορισθεί η επέκταση της καταστροφής και να καθοδηγήσουν με κάθε μέσο το κοινό να εγκαταλείψει οργανωμένα τον επικίνδυνο χώρο. Και πάλι η εξουσία της θα πρέπει να είναι μεγάλη. Για παράδειγμα να μπορούν να διατάξουν να μην υπάρχουν διόδια στις εθνικές οδούς της περιοχής, και να επιβλέψει η αστυνομία την κένωση του χώρου, αν έρχεται σε λίγα λεπτά πυρκαγιά ή πλημμύρα. Θα έβλεπα, αλλά άλλοι περισσότερο γνώστες από εμένα μπορεί να έχουν άλλη γνώμη, ότι στις κατοικημένες περιοχές την πρωτοβουλία πρέπει να την έχει άμεσα η Πυροσβεστική Υπηρεσία, που πρέπει να είναι Διασωστική μάλλον παρά Πυροσβεστική. Το ζήτημα, τελικά είναι πολιτικό, με χάραξη στρατηγικής. Ποιος είναι ο στόχος; Με ποια προγράμματα θα επιτευχθεί (τακτική); Πώς θα γίνει η αξιολόγηση, για να βελτιωθούν τα σημεία που αποδεικνύεται ότι πάσχουν; Το γεγονός ότι τέτοιου είδους καταστροφές γίνονται παντού στον πλανήτη, ακόμη και σε άριστα οργανωμένα κράτη (Αυστραλία, ΗΠΑ, Βόρεια Ευρώπη κλπ), αποδεικνύει ότι κάποια φυσικά φαινόμενα («θεομηνίες», όπως πυρκαγιές, πλημμύρες, επιδημίες) είναι αναπόδραστα. Είναι όμως ενδεχόμενο ότι και εκεί υπάρχουν εμπόδια στην οργάνωση παρόμοια με τα δικά μας, όπως είναι τα ιδιωτικά συμφέροντα σε βάρος του γενικού συμφέροντος. Κι ακόμη: Τα φυσικά φαινόμενα σαν τα παραπάνω δεν αναγνωρίζουν σύνορα. Η συνεργασία όμορων κρατών για την αντιμετώπισή τους είναι απαραίτητη, παραμερίζοντας τοπικές αντιπαλότητες.
*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας
Δημήτρης Α. Σιδερής 