Τρίτη Άποψη Εμπειρία

Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 15 Ιουνίου 2018

Επανειλημμένα έχω τονίσει ότι η αντιπαράθεση μεταξύ ανθρώπων συχνά δεν είναι αποτέλεσμα αντίθετων συμφερόντων (που πάντοτε λίγ΄ ως πολύ υπάρχουν), αλλά περισσότερο αποτέλεσμα σύγχυσης, από την ανεπάρκεια επικοινωνίας. Η γλώσσα είναι ανεπαρκής για τη συνεννόηση μεταξύ ανθρώπων, καθώς μάλιστα υπάρχουν αρκετές χιλιάδες ομιλούμενες γλώσσες στον κόσμο. Αλλά και μεταξύ ομογλώσσων η σύγχυση μπορεί να υπάρχει, καθώς ούτε οι λέξεις είναι ακριβή σύμβολα των εννοιών ούτε και οι έννοιες που εκπροσωπούνται με την ίδια λέξη έχουν το ίδιο πλάτος και βάθος σε όλους τους ανθρώπους. Αφορμή για τούτο το άρθρο μού έδωσε μια διαφορά μου με έναν αγαπημένο φίλο, όσον αφορά τη λέξη «εμπειρία».

Εμπειρία: «Γνώση που βασίζεται στην πείρα» (Ελληνικό λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη). «Η γνώση που αποκτάται με την αισθητηριακή αντίληψη ή με την παρατήρηση…και, αντίστοιχα, η εμπειριοκρατία είναι αντίθετη προς τη νοησιαρχία» Βικιπαίδεια). Επανειλημμένα έχω χρησιμοποιήσει τη λέξη σε αντιπαράθεση με τη θεωρία, περίπου συνώνυμη με το αισθητό σε αντιπαράθεση με το νοητό και με την επιστημονική παρατήρηση σε αντιπαράθεση με την επιστημονική υπόθεση.

Μου φαινόταν απόλυτα σαφής η έκφρασή μου, αλλά, φαίνεται, δεν είναι. Το ότι βλέπω, ακούω, οσφραίνομαι, γεύομαι, αγγίζω κάτι και αποκτώ αντίστοιχη γνώση, όλοι θα συμφωνούσαν, πιστεύω, πως είναι σαφής εμπειρία. Οι παραστάσεις μου όμως, σκέψεις, συναισθήματα, βουλήσεις που δεν είναι άμεσες συνέπειες αισθητηριακών διεγέρσεων είναι εμπειρία; Είναι εμπειρία το όνειρο; Οι ψευδαισθήσεις ή παρανοϊκές ιδέες; Τα οράματα, σαν εκείνο που βίωσε ο Παύλος στην πορεία του προς τη Δαμασκό; Είναι εμπειρίες; Το ότι πεινάω, διψάω, θέλω να κάνω έρωτα, είναι «αισθήματα» που δεν περνούν από κανένα από τα 5 αισθητήριά μου για να τα νοιώσω. Να τα ονομάσω λοιπόν εμπειρίες; Κι ακόμη η θρησκεία, αντλεί τη γνώση της από την εμπειρία, όταν ο Θεός είναι πνεύμα και αμέθεκτος;

Η πλατωνική φιλοσοφία είναι δυϊστική, χωρίζοντας τον κόσμο σε μία υλική και μία ιδεατή σφαίρα ύπαρξης. Οι ιδέες κατά τον Πλάτωνα είναι τα αιώνια αρχέτυπα των αισθητών, υλικών πραγμάτων, υπερβατικές φόρμες που γίνονται αντιληπτές μόνο με τη λογική και όχι με τις αισθήσεις. Τα αισθητά αντικείμενα τα θεωρεί κατώτερα, υλικά και φθαρτά είδωλα των ιδεών, οι οποίες τα μορφοποιούν. Από την εποχή του Θωμά Ακινάτη και πιο ολοκληρωμένα του J.Locke, διατυπώθηκε η απόλυτη άποψη ότι «Nihil in intellectu quod non prius in sensu». Ουδέν εν τη νοήσει ο μη πρότερον εν τη αισθήσει. Ο Αριστοτέλης παλιότερα είχε διακρίνει από τις κοινές έννοιες τις κατηγορίες που λειτουργούν σαν τάξεις στις οποίες ταξινομούνται οι κοινές έννοιες. Και αργότερα ο Kant διέκρινε τις κοινές έννοιες που δημιουργούνται από τα στοιχεία που εισέρχονται μέσα μας διαμέσου των αισθήσεών μας ενόσω ζούμε (a posteriori) από άλλες με τις οποίες γεννιόμαστε (a priori) και που έχουν αρκετή αντιστοιχία με τις Αριστοτελικές κατηγορίες. Χώρος, χρόνος, αιτία κλπ. Ωστόσο, τέτοιες έννοιες μπορούν να αναπτυχθούν μέσα μας με το μηχανισμό των εξαρτημένων αντανακλαστικών (dimitrissideris.wordpress.com/ Από το χάος ως την εστιασμένη ανταπόκριση).

Αν λοιπόν δεχθούμε πως ό,τι υπάρχει στη νόησή μας έχει προκύψει από τα αισθητήριά μας, υπάρχει ανεξάρτητη νόηση, για να ισχυρίζομαι ότι η επιστημονική αλήθεια βρίσκεται εκεί όπου διασταυρώνονται η εμπειρία με τη θεωρία, το αισθητό με το νοητό, η παρατήρηση με την υπόθεση; Η δική μου ερμηνεία της «εμπειρίας» είναι η γνώση που αποκτάται άμεσα διαμέσου των αισθήσεών μας, ενώ η γνώση που αποκτάται με επεξεργασία των αισθημάτων που έχομε δεχθεί στο παρελθόν μεταξύ τους ή και με προσθήκη τρεχόντων αισθημάτων είναι θεωρία. Έλυσα το δικό μου πρόβλημα για το τι εννοώ εγώ με τη λέξη «εμπειρία» (ώσπου να παρουσιασθούν άλλα αντεπιχειρήματα, βέβαια, πράγμα διόλου απίθανο). Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο προσωπικό και στη συνεννόηση με τους αγαπημένους φίλους μας. Η ιστορία είναι γεμάτη από πολέμους που προέκυψαν όχι τόσο από αντίθετα συμφέροντα, όσο από ανεπαρκή συνεννόηση, διαφορετική ερμηνεία συμφωνιών, συνθηκών.

Υπάρχει άραγε τρόπος για βελτίωση των δυνατοτήτων επικοινωνίας μας; Νομίζω ναι, χωρίς να φθάνουμε ποτέ στο τέλειο αποτέλεσμα (τέλειο δεν υπάρχει στον πραγματικό κόσμο). Η λύση για την επικοινωνία μεταξύ υπολογιστών είναι ο απόλυτα λογικός ορισμός κάθε υπολογιστικής «έννοιας». Οι άνθρωποι δεν μπορούμε να φθάσουμε το επίπεδο της μηχανής. Εμείς έχομε τη συναισθηματική προσπέλαση που διαμορφώνει κατάλληλα τις επίμαχες έννοιες κάνοντάς τες ταιριαστές τη μια με την άλλη. Είναι όπως ο καλός παραδοσιακός χτίστης που πελεκούσε τις πέτρες για να ταιριάζουν μεταξύ τους στον τοίχο που έχτιζε (ο παππούς μου ήταν χτίστης). Θυμάμαι λοιπόν ένα διήγημα που είχα διαβάσει παιδί, του Γιάννη Βλαχογιάννη νομίζω. Ένα καραβάνι ξεκίνησε από ένα χωριό στην Ήπειρο για να εγκατασταθεί στη Βλαχιά και να καζαντίσουνε. Στο δρόμο κάποιος έχασε ένα πουγκί με φλουριά. Ένας άλλος βρήκε ένα πουγκί. Σε ποιον ανήκε τώρα; Έφθασαν στο σημείο να τσακωθούν άγρια. Αν βρίσκονταν στο χωριό τους, θα απευθύνονταν στο λαϊκό δικαστή που τον εμπιστεύονταν όλοι τους να τους λύσει τη διαφορά. Τώρα όμως; «Έχομε μαζί μας το γιο του», είπε κάποιος, για ένα παιδί 12 χρονών. Υπήρξαν δισταγμοί. Τελικά πείσθηκαν οι αντίδικοι, αν και το παιδί προτιμούσε να ξεκουράζεται παίζοντας. «Ξέρετε πού βρισκόμαστε;» τους ρώτησε. Και καθώς οι αντίδικοι κοιτάζονταν χωρίς να γνωρίζουν τι ν΄ απαντήσουν, το παιδί συνέχισε: «Είμαστε μίλια μακριά από την πατρίδα μας, μίλια μακριά από τον προορισμό μας, σε τούτη την έρημη βουνοπλαγιά». Σιωπή αμηχανίας σε όλους. «Αγκαλιαστείτε και φιληθείτε», συνέχισε. Κοιτάχτηκαν ντροπιασμένοι. «Κάντε ό,τι σας λέει ο δικαστής!» τους παρότρυναν οι άλλοι. Αγκαλιάσθηκαν και φιλήθηκαν. «Πηγαίνετε!» έκλεισε την υπόθεση ο δικαστής. «Ναι, αλλά το πουγκί σε ποιον ανήκει;» αναρωτήθηκαν κάποιοι. Στο μεταξύ οι αντίδικοι κουβέντιαζαν. «Δικό σου ήταν, σου ανήκει», έλεγε ο ένας. «Αν δεν το είχες βρει εσύ, θα ήταν χαμένο, δικό σου είναι», ο άλλος.

Πού καταλήγω; Η νόησή μας έχει λογικό, συναισθηματικό και βουλητικό στοιχείο. Στο συναισθηματικό ανήκει η Αγάπη. Μόνον όταν και τα τρία στοιχεία λειτουργούν αρμονικά μεταξύ τους είναι δυνατή η πνευματική υγεία καθενός, αλλά και η δημιουργική συμβίωση των πολιτών μεταξύ τους, καθώς και με άλλους λαούς. Διαφορές θα υπάρξουν, μερικές φορές ακραία πικρές. Και τότε η λύση δεν βρίσκεται στην αποσιώπησή τους ή τη λήθη τους. Αν ο ένας τα ξεχάσει θα τα θυμάται ο άλλος. Η κάθαρση προκύπτει από την ενσυνείδητη συγγνώμη, παρά τις σκληρές αναμνήσεις. Συναισθηματική απάμβλυνση με αγάπη.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας

 

Advertisement