Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com
Ηπειρωτικός Αγών, 2 Απριλίου, 2018
Ένα από τα προβλήματα στην ψυχιατρική είναι να ξεχωρίσει τις παρανοϊκές ιδέες από τα πραγματικά γεγονότα. Ο παρανοϊκός δε φαντάζεται πράγματα, που δεν υπάρχουν. Αυτό γίνεται στις ψευδαισθήσεις. Οι παρανοϊκές ιδέες είναι τροποποιημένες πραγματικές παρατηρήσεις. Αυτές οργανώνονται από τον παρανοϊκό με τρόπο που συμπεραίνεται κάποια ιδέα, συνήθως απειλή, που είναι ήδη προκατασκευασμένη.
Τα ίδια ισχύουν και για τις κοινωνίες, όπου συχνή είναι η συνωμοσιολογία. Πολλοί από εμάς επιλέγομε κάποια από τα γεγονότα, παραλείπομε κάποια άλλα και συνάγομε συμπεράσματα. Τέτοια είναι π.χ. ότι υπάρχουν «προαιώνιοι» εχθροί που μας επιβουλεύονται. Αυτοί ποικίλλουν κατά διαστήματα. Τούρκοι, Σλάβοι, Εβραίοι, Γερμανοί, Ιταλοί, Φράγκοι, Άγγλοι, Αμερικανοί, Μασόνοι, και ό,τι βάλει κανείς στον νου του. Υπάρχουν, λοιπόν, «μισέλληνες», όπως υπάρχουν και «φιλέλληνες». Φυσικά ούτε μισέλληνες ούτε φιλέλληνες υπάρχουν. Καθένας φροντίζει για το συμφέρον του, που, ανάλογα με τις συνθήκες, μπορεί να ταιριάζει με, ή να εναντιώνεται στο, δικό μας.
Προ καιρού διάβασα (μου στάλθηκε «με μεγάλη επιφύλαξη») ένα κείμενο που ακούγεται πειστικό. Στις ΗΠΑ το χρήμα δεν το εκδίδει το κράτος, αλλά ένας ιδιωτικός τραπεζικός οργανισμός, η Ομοσπονδιακή Εφεδρεία (Federal Reserve). Αυτός δανείζει με τόκο στο κράτος το χρήμα που κυκλοφορεί. Πριν από πολλά χρόνια, ο Αβραάμ Λίνκολν χρειαζόταν χρήματα για τη διεξαγωγή του εμφύλιου πολέμου και με νόμο επανερχόταν στο κράτος το δικαίωμα έκδοσης χρήματος. Λίγους μήνες αργότερα δολοφονήθηκε. Τον νόμο αυτό δεν τόλμησε κανένας επόμενος πρόεδρος να τον θίξει, ώσπου ο Τζον Κένεντυ τον επανενεργοποίησε (Νόμος 11110). Λίγους μήνες αργότερα δολοφονήθηκε. Και στις δύο περιπτώσεις οι δύο δολοφόνοι δολοφονήθηκαν χωρίς να δικαστούν. Άρα; Παρανοϊκή ιδέα; Τα πράγματα, βέβαια είναι πιο πολύπλοκα. Το ότι κάποιος έχει συμφέρον να κάνει κάτι δεν είναι απόδειξη ότι αυτός το έκανε. Διαβάστε Αγκάθα Κρίστι. Από την άλλη, όταν κάποιος είναι ύποπτος για ένα έγκλημα, η ανυπαρξία συμφέροντος για το έγκλημα είναι στοιχείο υπέρ του. «Αυτός δεν είχε κανένα λόγο να το κάνει». Οι νόμοι των δύο δολοφονημένων προέδρων δεν είναι τόσο απλοί όσο τους εμφάνισα παραπάνω. Όμως, όταν κάποιος αισθάνεται ότι ένας άλλος τον απειλεί δεν έχομε το δικαίωμα να αγνοήσουμε τον φόβο του. Κι αν η απειλή γίνει πράξη, αυτός ο άλλος είναι ο πρώτος ύποπτος. Κι όταν η αστυνομία παίρνει ένα τηλεφώνημα πως έχει τοποθετηθεί βόμβα στον σταθμό του μετρό, οφείλει να εκκενώσει τον τόπο, έστω και αν όλα τα στοιχεία είναι υπέρ της φάρσας.
Το νοητό Εγώ καθενός είναι απαραβίαστο. Μπορούμε μόνο να συνάγουμε από τη συμπεριφορά του, όχι να παρατηρούμε, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τη βούληση του άλλου. Όχι σπάνια κάποιος με συμφέροντα αντίθετα από τα δικά μας, μας προσβάλλει λεκτικά, για να ανταποδώσουμε έμπρακτα, οπότε είναι δικαιολογημένος να μας προσβάλει κι αυτός με πράξεις κι αν είναι ισχυρότερος, να μας εξουθενώσει ευρισκόμενος σε άμυνα. Τι πρέπει να κάνει η πολιτική μας;
Δυστυχώς, είναι δυσκολότατο να ξεχωρίσουμε την πραγματική από την παρανοϊκή απειλή. Τα σύνορά τους είναι αντικειμενικά ασαφή. Δεν μπορούμε να αγνοούμε τις υποτιθέμενες απειλές, ιδίως αν οι συνέπειές τους είναι πολύ βαριές. Αλλά χρειάζεται ψυχραιμία, όχι βιαστικές αποφάσεις. Οφείλομε να εξετάζουμε τις πιθανότητες να είναι πραγματικές οι απειλές ή απλώς προβοκάτσια, όπως την περιγράψαμε. Οφείλει να υπάρχει πάντοτε ένα Plan B, ένα δεύτερο σχέδιο, αν τα πράγματα δεν πάνε καλά. Αν στη Μικρασιατική εκστρατεία υπήρχε σχέδιο για το τι θα κάναμε αν δεν τα βγάζαμε πέρα, δε θα γινόταν άτακτα η υποχώρησή μας με τη Μικρασιατική καταστροφή. Απλώς θα είχαμε ηττηθεί σε ένα πόλεμο, δεν θα είχε υποστεί καταστροφή ο ελληνισμός. Η ύπαρξη του δεύτερου σχεδίου, όμως, γίνεται συχνά αποδεκτή ως κατάπτυστη προδοτική πράξη. Η ύπαρξή του επιτρέπει να αντιδρούμε ψύχραιμα.
Σήμερα απειλούμαστε ή νομίζομε πως απειλούμαστε. Οπωσδήποτε πιεζόμαστε. Από τη μια είναι οι γείτονές μας, ανατολικοί, βόρειοι, βορειοδυτικοί. Όλοι τους έχουν σοβαρά εσωτερικά προβλήματα. Απειλούνται με αυτο- ή ετερο-διάλυση. Αυτό δε μας εφησυχάζει. Δεν αποκλείεται να αναζητήσουν διέξοδο ενοχοποιώντας κι αυτοί τους ξένους για τις συμφορές τους. Κι επειδή δεν μπορούν να τα βάλουν με τους ισχυρούς, στρέφονται εναντίον μας. Δε μας συμφέρει να διαλυθούν. Αυτό σημαίνει π.χ. να κατακλυσθούμε ανεξέλεγκτα από πρόσφυγες. Εξάλλου, αν διαλυθούν, ποιος εγγυάται ποιοι θα έλθουν στη θέση τους; Οφείλομε να έχουμε επομένως, ισχυρίζομαι, μια μάλλον φιλική, συνεργατική, στάση απέναντί τους, αλλά και ένα δεύτερο σχέδιο, που να αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο να στραφούν έμπρακτα εναντίον μας. Όταν είπαμε στους Ευρωπαίους ότι κατ’ αρχήν δεν είμαστε αντίθετοι στην ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, αναγκάστηκαν αυτοί να στραφούν εναντίον της ανακουφίζοντάς μας. Βοήθησε, αντίθετα, όταν σπεύσαμε να βοηθήσουμε τους γείτονες σε ένα σεισμό. Παράλληλα, πρέπει να είμαστε ανένδοτοι στις πραγματικές απειλές κι αυτό προαπαιτεί σχέδιο. Αν υπήρχε έστω και ένας άοπλος βοσκός ή ψαράς πάνω στα Ίμια, οι Τούρκοι, άκουσα τον Ντεμιρέλ να λέει, δε θα έκαναν απόβαση. Η διάλυση της FYROM δε μας συμφέρει. Αυτοί δεν έχουν επιλογές. Αν δεν είναι κάποιας μορφής (Νέο- ή Απω- ή Δεν- ξερω-τι-άλλο- Μακεδόνες), θα είναι Βούλγαροι ή Αλβανοί ή Σέρβοι ή Ρώσοι κ.λπ. Ποιο από τα ενδεχόμενα μας απειλεί λιγότερο;
Από την άλλη έχομε την αντιπαράθεση με τους «εταίρους» μας, που τους εκλιπαρούμε και τους βρίζομε. Σχετικά πρόσφατα, ο υπεύθυνος για τα οικονομικά μας υπουργός κατηγορήθηκε ότι είχε ετοιμάσει plan B για την περίπτωση εξόδου μας από το ευρώ. Η ύπαρξη του σχεδίου προβλήθηκε ως απόδειξη ότι επιδίωκε την έξοδο από το ευρώ. Δεν ξέρω, δεν αποκλείεται να το επιδίωκε. Πάντως, η ύπαρξη δεύτερου σχεδίου είναι από τις πιο συνετές πράξεις που υπάρχουν. Αλλιώς «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Η ύπαρξη εναλλακτικού σχεδίου μας επιτρέπει να μένουμε ψύχραιμοι, ώσπου να αποδειχθεί αν η απειλή είναι πραγματική ή παρανοϊκή.
Σε μια σειρά αλληλοδιάδοχων κακών έως κάκιστων κυβερνήσεών μας, όπου καθεμιά που ερχόταν ήταν χειρότερη, με πιο αναξιόπιστη την παρούσα, ενώ τα προβλήματα γιγαντώνονταν, για πρώτη φορά μου φαίνεται σαν να βλέπω ψήγματα εξωτερικής πολιτικής που, όσο η αναγκαία μυστικότητα στις διαπραγματεύσεις επιτρέπει, συνάδει με τη στάση που υποστηρίζω παραπάνω: Αποφυγή προκλήσεων και εσπευσμένων αντιδράσεων στις προκλήσεις, μαζί με ενεργητική ανάπτυξη ομαλών έως φιλικών σχέσεων με χώρες γύρω από εκείνες, που υποπτευόμαστε πως μας απειλούν περισσότερο. Αν δεν είναι παρανοϊκή η εντύπωσή μου, επειδή είμαι αδιόρθωτα αισιόδοξος, τότε αυτή η στάση αποτελεί ίσως μια κάποια ελπίδα.
*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας
Δημήτρης Α. Σιδερής 