Τρίτη Άποψη Περισσότερο ή λιγότερο;

ΤΟΥ ∆ΗΜΗΤΡΗ Α. ΣΙ∆ΕΡΗ* dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 23 Φεβρουαρίου 2018

Περισσότερο ή λιγότερο; Το θέμα απασχόλησε τους ανθρώπους από τότε που συγκροτήθηκαν σε πολιτείες ή και παλιότερα. Ο Αριστοτέλης έδωσε την πρώτη ορθή απάντηση. Ούτε πολύ ούτε λίγο, αλλά μεσότητα. Η απάντησή του, ωστόσο, στη σύγχρονη πολύπλοκη εποχή απαιτεί διευκρινίσεις.

Περισσότερο ή λιγότερο κράτος; Περισσότερος ή λιγότερος συνδικαλισμός; Περισσότερη ή λιγότερη δημοκρατία; Περισσότερη ή λιγότερη ελευθερία; Περισσότερη ή λιγότερη ισότητα; Περισσότερη ή λιγότερη ανάπτυξη; Περισσότερη ή λιγότερη γεννητικότητα; Περισσότερη ή λιγότερη θνησιμότητα; Τέτοια ερωτήματα δεν έχουν τέλος. Οι απαντήσεις μοιάζουν ατελεύτητες, αρχίζοντας από τους ορισμούς: τι εννοούμε κράτος, συνδικαλισμός, δημοκρατία, ελευθερία, ισότητα, ανάπτυξη, γεννητικότητα, θνησιμότητα κ.λπ.; Για να συζητήσουμε, πρέπει να καταλαβαινόμαστε και γι’ αυτό πρέπει να δεχθούμε τους ορισμούς που δόθηκαν από τους δημιουργούς τέτοιων εννοιών.

Θα αρχίσω από τα φαινομενικά εύκολα. Ασφαλώς θέλομε λιγότερη θνησιμότητα. Σκεφτείτε όμως. Η γη γεμίζει από γέρους, μέλη της κοινωνίας ανίκανα να παράγουν για να ζουν οι ίδιοι και οι άλλοι. με αυξημένες απαιτήσεις για να επιβιώνουν. Η γη έχει περιορισμένους πόρους. Επομένως, για να ζουν οι γέροι, πρέπει να μειωθούν οι παραγωγικοί νέοι. Πώς; Μείωση της γεννητικότητας; Αύξηση πάλι της παιδικής θνησιμότητας; Πόλεμοι που πια σκοτώνουν αδιακρίτως νέους και γέρους; Είναι τέτοιες λύσεις επιθυμητές; Το πρόβλημα του υπερπληθυσμού απασχολεί τους σοφούς από τη ρωμαϊκή εποχή. Έκτοτε, η εμπειρία έδειξε ότι όσο περισσότεροι είναι οι άνθρωποι, τόσο αυξάνεται η εκμετάλλευση της φύσης και γίνεται ο πλανήτης μας ικανότερος να τρέφει περισσότερο πληθυσμό. Ωστόσο, δεν παύει να είναι περιορισμένος. Αν η δημιουργία ικανοποιητικών βιοτικών πόρων έχει επιτευχθεί, η διαχείριση των αποβλήτων παραμένει ανεξέλεγκτη και σε λιγότερο από έναν αιώνα, η γη μας δεν θα είναι βιώσιμη. Ούτε για ανθρώπους ούτε για ζώα και φυτά. Το πρόβλημα περιπλέκεται, καθώς η υποχρεωτική ή αυτόματη μείωση της γεννητικότητας συνοδεύεται από αμείωτη ή αυξημένη γεννητικότητα κάποιων γειτόνων. Άνωθεν εντολές, διατάζουν: «Αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και κατακυριεύσετε…»

Και προκύπτει η πρώτη εξειδίκευση της αριστοτελικής «μεσότητας». Απαιτούνται θετικές προτάσεις. Αντί: «όχι σε τούτο ή σε κείνο», «ναι, σ’ αυτό!». Απαιτείται π.χ. ανακατανομή του πληθυσμού. Δεν είναι ανάγκη να είναι συγκρουσιακή. Η τεχνολογία, που έχει επιτύχει θαύματα, οφείλει και μπορεί να στραφεί προς τη γονιμοποίηση των τεράστιων ερήμων, τροπικών και πολικών, ώστε να γίνει ανακατανομή του πληθυσμού. Και να αναπτυχθούν μέσα ανακύκλωσης των αποβλήτων, ώστε αυτό που κάνει υπομονετικά από εκατομμύρια χρόνια η Μάνα μας η Γαία να γίνεται με ταχύτερο ρυθμό, όσος απαιτείται για να συνεχισθεί το μοναδικό θαύμα της Ζωής πάνω της.

Όχι στην ανάπτυξη! Μα χωρίς ανάπτυξη, πεθαίνομε όλοι ή γινόμαστε οι αδύναμοι δούλοι (δηλαδή, άβουλοι) των ολίγων ισχυρών ως τη στιγμή της βίαιης κρίσης, μιας επανάστασης που καταστρέφει τυφλά τα πάντα. Αντί να φωνάζουμε «όχι στα πετρέλαια», να φωνάζουμε «ναι, στις ανεξάντλητες πηγές ενέργειες, ήλιο, ανέμους, κύματα, καλλιέργεια γης και θάλασσας». Κι αυτό όχι φωνασκώντας σε συγκεντρώσεις του όχλου, αλλά σε εργαστήρια παραγωγής σκέψης και σχεδιασμού και σε συγκεντρώσεις του δήμου που αποφασίζουν έλλογα. Υπενθυμίζω πως δήμος είναι, αντίθετα από τον όχλο, συγκροτημένο πολιτικό σώμα και συγκροτείται με ορισμένους κανόνες. Οι κανόνες καθορίζουν αυστηρά ποιος έχει το δικαίωμα να συγκαλέσει τον λαό, ποια θέματα είναι να συζητήσει ο λαός και πώς θα πάρει τις αποφάσεις του. Τους κανόνες αυτούς τους έχει θεσπίσει από την αρχή ο ίδιος ο λαός σε μεγάλη γενική συνέλευση γι’ αυτό ακριβώς το θέμα και με τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή και αποδοχή.

Ως εκ περισσού, θυμίζω ότι τέτοιοι αναπτυξιακοί κανόνες θα θεσπισθούν διεθνώς υποχρεωτικά, όταν η καταστροφή θα χτυπάει την πόρτα μας και ίσως τότε να είναι αργά. Έστω κι έτσι, η διεθνής ισχύς θα στηρίξει βιαστικά, οικονομικά και με κάθε άλλο τρόπο, εκείνες τις προτάσεις που θα είναι έτοιμες, άμεσα εφαρμόσιμες. Κι αυτό σημαίνει, εμείς να έχουμε έτοιμα σχέδια. Εξαρχής, διαθέτομε όσο πολύ λίγοι λαοί (όσο ακόμη υπολείμματα της πατρίδας μας είναι δικά μας) πολύ ήλιο, ανέμους, κύματα, τεράστια γεωγραφική ποικιλία. Η τριάδα των καθοριστών για τη λήψη έλλογων αποφάσεων, πόροι, ανάγκες, και τεχνογνωσία (υψηλό ποσό επιστημόνων που αιμορραγούν στο εξωτερικό) υπάρχει. Τι μένει; Μόνον η πολιτική βούληση. Τα σχέδια για την αξιοποίηση των στοιχείων της τριάδας, επείγει να γίνουν. Σχέδια είναι, ελάχιστα δαπανηρά, που οφείλουν να είναι έτοιμα πριν από άλλους, μόλις ηχήσουν οι διεθνείς σάλπιγγες, που ναι, είναι αδυσώπητα βέβαιο πως θα ηχήσουν, αλλά άγνωστο πότε.

Και φθάνουμε στα πολιτικά διλήμματα. Δεν θέλομε περισσότερο ή λιγότερο κράτος, αλλά καλύτερο κράτος. Ούτε περισσότερο ή λιγότερο συνδικαλισμό, αλλά καλύτερο συνδικαλισμό. Τέτοιες στάσεις απαιτούν να αποδεχθούμε, εκόντες άκοντες, ότι οι αποφάσεις θα λαμβάνονται από όλους, επιμένω από όλους, τους ενήλικες ανεξάρτητα από καταγωγή, πλούτο, μόρφωση, θρησκεία, πατρίδα κ.ο.κ., εννοώ ίσης αξίας βούληση όλων, εφόσον είναι βιολογικά ώριμοι, εξαιρώντας δηλαδή τους ανηλίκους κάτω από μια ηλικία. Σ’ αυτά τα άτομα θα πρέπει να εκτεθούν με κατανοητή σαφήνεια τα επιστημονικά τεκμήρια υπέρ και κατά μιας πρότασης από συμπολίτευση και αντιπολίτευση, και αυτός ο δήμος να αποφασίσει.

Στις διευκρινίσεις της «μεσότητας» του Αριστοτέλη χρειάζεται άλλη μία. Η πραγματικότητα δεν είναι ποτέ σταθερή. Κάνει κύκλους όπως ο ιδανικός πνευματικός κόσμος του Πυθαγόρα και του Πλάτωνα κι όμως προχωρεί. «Οὐκ ἄν δίς τὸν αὐτὸν ποταμὸν ἐμβαίης», έλεγε ο Ηράκλειτος. Ο Hegel και ο Marx συνδύασαν τις δύο απόψεις με το πρότυπο της έλιξης, στον πνευματικό κόσμο ο πρώτος, στον αισθητό κόσμο ο δεύτερος. Και ακόμη καλύτερα, ο VanderPol υποστήριξε ότι ο κόσμος εξελίσσεται με ταλάντωση. Υπάρχουν κρίσιμα σημεία, ουδοί, κατώφλια, μεταξύ των οποίων (μεσότητα) τα πάντα αλλάζουν με αρνητική βραδεία ανάδραση εναλλάξ με θετική ταχεία ανάδραση: Ταλάντωση. Κάθε πολιτικό-οικονομικός σχεδιασμός οφείλει να λαβαίνει υπόψη του μια τέτοια ταλάντωση. Για παράδειγμα, μια νέα πολιτική περίοδος, μεταξύ διαδοχικών αλλαγών βουλής και κυβέρνησης, αρχικά ακολουθεί ένα «καπιταλιστικό» αναπτυξιακό μοντέλο, στο οποίο μπορεί να πάρει αντιλαϊκά μέτρα χωρίς κλυδωνισμούς, καθώς βρίσκεται σε ανερέθιστη περίοδο, δηλαδή στην περίοδο χάριτος. Θα ακολουθήσει μια «σοσιαλιστική» φάση με στήριξη των εργαζομένων ανάλογα με την προσφορά τους, διότι αλλιώς θα υπάρξει πολιτική κρίση. Και θα τελειώσει με ένα «κομμουνιστικό» πρότυπο, στηρίζοντας όλους ανεξαιρέτως, εργαζομένους, επενδυτές, ανέργους, άντρες, γυναίκες, παιδιά, γέρους, ανάλογα με τις ανάγκες τους, ανεξάρτητα από την προσφορά τους στην κοινωνία. Εξαρχής στη συνέχεια. Η δημοκρατία αγρυπνά, ώστε να μη σφετερισθεί την εξουσία καμία από τις τρεις φάσεις.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας