Τρίτη Άποψη Τάξη

Δημ. Α. Σιδερής* dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 9 Φεβρουαρίου 2018

Οι νόμοι της κλασικής φυσικής κατέρρευσαν πριν από ένα αιώνα με μία εξαίρεση: τον νόμο της εντροπίας. Αρκετά πολύπλοκος, αλλά εκλαϊκευμένα σημαίνει περίπου τούτο: Η τάξη στη φύση εξελίσσεται διαρκώς σε αταξία. Κι ωστόσο η Δημιουργία οργανώνεται συνεχώς από το χάος (αταξία) σε γαλαξίες, πλανητικά συστήματα, ζωή (σε ένα τουλάχιστον πλανήτη που ξέρομε καλύτερα), στον άνθρωπο που αναρωτιέται τι όλα αυτά να σημαίνουν. Αυτή η Δημιουργία οδεύει σταθερά από την αταξία προς την τάξη. Δημιουργία δεν είναι η εμφάνιση μιας ύπαρξης από το μηδέν. Δεν παραβιάζει τον νόμο της αφθαρσίας ύλης και ενέργειας. «Μηδέν ἐκ τοῦ  μὴ  ὂντος γίγνεται, μηδὲ  εἰς τὸ  μὴ  ὂν φθείρεται», έλεγε ο Δημόκριτος. Είναι η μετατροπή από την αταξία στην τάξη σε μια περιοχή. Μα πώς γίνεται; Η Φυσική δίνει σαφή απάντηση. Σε ένα κλειστό σύστημα είναι δυνατή η πορεία από την αταξία προς την τάξη, με βαρύ τίμημα: Σε ένα ευρύτερο σύστημα, που εμπεριέχει το κλειστό, η αταξία αυξάνεται περισσότερο.

Η τάξη είναι αναγκαία για την ύπαρξη. Σε κάθε έκφανσή της. Αν δεν υπάρχει τάξη, η ύπαρξη γίνεται ίδια με την περιβάλλουσα αταξία της και παύει να υφίσταται. Κι ωστόσο, η τάξη σημαίνει τελικά ακινησία. Όλα τακτοποιημένα. Αλλά η Δημιουργία, η κοινωνία για μας τους ανθρώπους, εξελίσσεται. Από την εποχή του Πυθαγόρα που πρωτοπαρατήρησε την τάξη σαν κυκλική κίνηση, με αντίποδα τον Ηράκλειτο που έβλεπε τη διαρκή ροή, ως τους Hegel και Marx που συνδύασαν τους δύο με συνεχή πορεία διαμέσου μιας ελικοειδούς κίνησης, ως τον VanderPol που είδε την περιοδικότητα όχι ως έλιξη, αλλά ως ταλάντωση, διαμορφώθηκε μια κατανοητή πορεία. Η φυσική και κοινωνική ιστορία προχωρούν με ταλάντωση, με εναλλάξ φάσεις τάξης και αταξίας.

Η τάξη είναι ωραία, άνετη, βολική. Την απολαμβάνομε, καθώς δεν έχει εκπλήξεις. Επιτυγχάνεται με μια ευρεία αρνητική ανάδραση. Αυτόματα, κάθε τάση για αλλαγή κινητοποιεί δυνάμεις που αντιτίθενται στην αλλαγή. Ωστόσο, έξω από το κλειστό σύστημα στο οποίο ζούμε, οι συνθήκες διαρκώς αλλάζουν και επιδρούν πάνω μας. Οι φυσικές επιστήμες διαρκώς ανακαλύπτουν τρόπους για να αντισταθμίζονται οι φυσικοί περιορισμοί του αισθητού (σωματικού) Εγώ μας. Αυξάνουν έτσι τις επιλογές μας, την ελευθερία μας. Απαιτούν, όμως, διαρκή εξειδίκευση των ατόμων κι αυτή συνεπάγεται αναγκαστικά διαρκώς αυξανόμενη εξάρτηση του ενός κοινωνικού Εγώ από το άλλο. Περιορισμός της κοινωνικής ελευθερίας μας. Κι οι κοινωνικές επιστήμες προσπαθούν (αγκομαχώντας πίσω από τις φυσικές) να ανακαλύπτουν τρόπους να αντισταθμίζονται οι κοινωνικοί περιορισμοί μας. Έτσι κι αλλιώς, οι εξωγενείς, φυσικοί και κοινωνικοί παράγοντες εξελίσσονται πέρα από τη βούλησή μας και πέρα από τις συνθήκες που έχουν προβλεφθεί στη διατήρηση της τάξης. Και τότε, η αθροιζόμενη αντίθεση μεταξύ δικαίου, της βούλησης των αρχόντων, που επιβάλλει νόμιμα τη σταθερότητα, και της ηθικής, της βούλησης της κοινωνίας, που ακολουθεί αυτόματα τις αντικειμενικές μεταβαλλόμενες συνθήκες, οδηγεί στη σύγκρουση. Σε μια κρίσιμη τιμή τέτοιας αντίθεσης, τον ουδό (=κατώφλι), η ποσοτικά αυξανόμενη αντίθεση μεταπίπτει σε ποιοτική αλλαγή. Απότομα, η αρνητική ανάδραση μεταβάλλεται σε θετική και ακολουθεί μια ταχεία φάση αταξίας. Για τη μετάβαση σε μια άλλη τάξη, ελπίζεται καλύτερα προσαρμοσμένη στις νέες συνθήκες.

Υπάρχουν καταστάσεις καλύτερες και καταστάσεις χειρότερες. Χείριστη, όμως, είναι η φάση της μετάπτωσης από τη μια στην άλλη. Μπορεί να σημαίνει πόλεμο, επανάσταση, δικτατορία κ.λπ. Κι όμως είναι αναπόφευκτη. Το μόνο που μας μένει είναι να την κάνουμε όσο γίνεται βραχύτερη και λιγότερο απάνθρωπη. Τώρα παίζει ρόλο η ποιότητα του νοητού Εγώ μας, η παιδεία μας. Η παιδεία που έχει διαμορφωθεί από τους γονείς μας, τα γειτονόπουλα, το σχολείο και, προπάντων, από τη δική μας αυτοκαθοδηγούμενη αναζήτηση. Είναι η επικρατούσα νοοτροπία μας. Ένα από τα πολλαπλά στοιχεία της επιζητούμενης νοοτροπίας είναι τούτο: Η τάξη είναι μέσο, όχι σκοπός. Είναι μέσο για να επιτύχει η κοινωνία τους σκοπούς της, την απόκτηση κοινωνικών εφεδρειών, πολιτισμού. Χωρίς τάξη αυτά δεν επιτυγχάνονται. Όταν από μέσο γίνεται σκοπός, είναι απλώς ωραία, άνετη, βολική. Η επιδίωξή της είναι έτσι ένας λαϊκισμός που, στη χειρότερη μορφή του, παίρνει τη μορφή της δικτατορίας. Όταν η αντίθεση νομιμότητας και ηθικής φθάσει σε συγκεκριμένο ουδό, η αταξία, η χείριστη φάση της μετάβασης, γίνεται αναπόφευκτη. Όταν η μεταβατική αταξία γίνεται για να ανατραπεί μια κακή κατάσταση, αυτό λέγεται τρομοκρατία. Όταν γίνεται για να μετατραπεί μια χειρότερη κατάσταση σε μια καλύτερη, αυτό λέγεται επανάσταση. Και οι δυο είναι βίαιες, αιματοβαμμένες φάσεις.

Πότε ακριβώς να κάνουμε την, αναπόφευκτη έτσι κι αλλιώς, επανάσταση, χωρίς να εκφυλισθεί σε τρομοκρατία; Πρώτο είναι να έχει φθάσει η αντίθεση νομιμότητας και ηθικής σε οριακή τιμή. Δεύτερο είναι να υπάρχει σαφές όραμα μιας άλλης καλύτερης κατάστασης από την παρούσα, όπου η βούληση των αρχόντων θα είναι πιο κοντά στη βούληση της κοινωνίας. Και τρίτο, να υπάρχει πιθανότητα επιτυχίας. Πάντοτε βέβαια με σημαντικό ρίσκο αποτυχίας, οπότε μια κακή κατάσταση μετατρέπεται σε χειρότερη. Από τη δική μας πρόσφατη ιστορία, η αριστερά επιδίωξε βίαια την επίτευξη μιας άλλης τάξης, κατ’ αυτήν καλύτερης. Προσπάθησε να αποφύγει τον εμφύλιο πόλεμο, αλλά τον έκανε, όταν ήταν πια εξασφαλισμένη η ήττα της. Η δεξιά είχε την αμέριστη ενίσχυση των Αγγλοαμερικανών, ενώ η αριστερά είχε τη δηλωμένη απουσία υποστήριξης από τη Σοβιετική Ένωση: ούτε ένα βόλι, ούτε ένα ρούβλι, ούτε μια λέξη στις εφημερίδες της. Ταυτόχρονα είχε οικειοθελώς αφοπλισθεί, ενώ είχε παραδώσει στην αστυνομία έναν κατάλογο των «συνοδοιπόρων» της με την αποχή της στις εκλογές του 1946. Και ο εμφύλιος πόλεμος θεωρήθηκε τότε τρομοκρατία με το όνομα «συμμοριτοπόλεμος».

Εστία αναταραχής είναι τα ΑΕΙ. Απαράδεκτες καταστάσεις, όπου από ναός ανεξάρτητης παραγωγής γνώσης και τέχνης γίνεται οίκος εμπορίου ναρκωτικών, όπλων κ.λπ. Η αποκατάσταση τάξης είναι απλή. Την παραδίνομε στην αστυνομία ή, καλύτερα, στον στρατό. Τα τανκς εισβάλλουν στα ΑΕΙ, επιστρέφομε στις 17 Νοέμβρη 1973 κι η ιστορική εξέλιξη επαναλαμβάνεται. Θα έχουμε στο μεταξύ επιτύχει την τάξη και την υποδούλωση της γνώσης και τέχνης στον ολοκληρωτισμό του κράτους ή της «ελεύθερης» αγοράς. Ορθά φρονώ, στο πολίτευμά μας, η ανώτατη παιδεία και η εκκλησία αποτελούν αμιγώς ανεξάρτητα ολιγαρχικά συστήματα: Εκλέγουν μόνα τους τούς επικεφαλής τους. Οι λειτουργοί τους μπορούν, όπως κάθε πολίτης, να διατυπώνουν τις πολιτικές απόψεις τους, όχι όμως από τον άμβωνα ή την καθηγητική έδρα. Αντίστοιχα, οφείλει να τους παρέχει το κράτος τη δυνατότητα να επιβάλουν αυτοί την τάξη που οι ίδιοι προκρίνουν.

*Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας