ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ. ΠΑΤΡΙΔΑ

Δημ. Α. Σιδερής*, Dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 26 Ιανουαρίου 2018

 

Το σύγχρονο γνωστικό οπλοστάσιό μας προέρχεται κυρίως από τη Δύση. Έχομε ξεχάσει παραδοσιακές διακρίσεις, για τις οποίες δεν υπάρχουν όροι ξενόγλωσσοι που να τις προσδιορίζουν. Μια από αυτές είναι η διάκριση Γένους και Έθνους. Αποδίδονται με την ίδια λέξη, nation, χρησιμοποιώντας τους όρους ethnicity και nationality ως συνώνυμες. Όμως το nation, από το λατινικό nasco (=γενώ) σημαίνει το γένος, δηλαδή κοινή βιολογική καταγωγή. Αντίθετα, το έθνος προέρχεται από το έθος (=συνήθεια) και σημαίνει κοινή παιδεία. Από την αρχαιότητα υπήρξε πρόβλημα, καθώς το γένος των Ελλήνων περιλάμβανε τους απογόνους των Δώρου, Αχαιού, Αίολου και Ίωνα, παιδιά (ή εγγόνια) του Έλληνα, γιου του Δευκαλίωνα, δισέγγονα του Προμηθέα, ενώ οι Μακεδόνας, Μάγνητας, Γραικός ήταν παιδιά της Θυίας, αδελφής του Έλληνα. Διαφορετικά γένη, αλλά όλοι απόγονοι του Προμηθέα, προμηθευτή της Γνώσης και της Τέχνης, είχαν κοινή παιδεία, άρα ανήκαν στο ίδιο έθνος. Η σύγχυση έφθασε στο ζενίθ τον καιρό του Φιλίππου της Μακεδονίας, που ο Δημοσθένης τον χαρακτήριζε βάρβαρο, ενώ ο Ισοκράτης κήρυσσε πως Έλληνες είναι οι μετέχοντες της ημετέρας παιδείας.

Κράτος, από την άλλη, είναι η δύναμη. Άβουλο, εκτελεί τις εντολές του Πανούργου Δία. Βοήθησε τον Ήφαιστο να αλυσοδέσει τον Προμηθέα στον Καύκασο. Με τη σημερινή έννοια, το κράτος είναι μια πολιτική ενότητα με συγκεκριμένη εδαφική επικράτεια, αναγνωρισμένα σύνορα, πληθυσμό και πολιτική οργάνωση. Έχει το μονοπώλιο της νόμιμης βίας για να μετριάζει τη σύγκρουση και να την κρατάει μέσα στα όρια της κρατούσας «τάξης».

Οι άνθρωποι, προσπαθούσαν από χιλιετίες να ομαδοποιηθούν σχηματίζοντας κοινωνίες. Σκοπός της κοινωνίας είναι να δημιουργεί αποθήκες αγαθών που διατίθενται σε περιόδους ένδειας και πετυχαίνει τον σκοπό της κάνοντας καταμερισμό της εργασίας για κοινό σκοπό. Με τι κριτήριο, όμως, θα γίνει η ομαδοποίηση;

Αρχικά το κριτήριο ήταν βιολογικό, η εξουσία του πατέρα, που οδήγησε στο Γένος. Οι μεγάλοι ηγέτες ήταν απόγονοι θεών, ηρώων ή «ελέω Θεού» βασιλείς. Βοήθησε στην ανάπτυξη της κοινωνίας. Κάποτε παράκμασε η δομή του Γένους, καθώς δημιουργούσε τεράστια ανισότητα μεταξύ των εκλεκτών, της «αριστοκρατίας», και των υπόλοιπων μελών της κοινωνίας. Τα τελευταία, όταν απόκτησαν επαρκή ισχύ, εξεγέρθηκαν.

Ακολούθησε το Έθνος. Κοινή παιδεία σημαίνει βασικά κοινή γλώσσα, θρησκεία, πολιτισμό, ιστορική συνείδηση, εμπειρίες, αξίες, με κοινή παράδοση, κοινά αισθήματα υπερηφάνειας ή ντροπής και κοινή επιθυμία των μελών του για συνέχιση της κοινής παράδοσης και του αισθήματος της κοινότητας. Συνδέεται με συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, την πατρίδα. Δεν είναι όλα απαραίτητα. Υπάρχουν πολύγλωσσα έθνη (π.χ. Ελβετία, Βέλγιο) και ομόγλωσσες (π.χ. αγγλόφωνες) κοινότητες που δεν είναι έθνη. Οι Εβραίοι επιβίωσαν ως έθνος δύο χιλιετίες χωρίς πατρίδα, ως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στο Μεσαίωνα επικράτησε το γένος, όταν η γη ανήκε σε συγκεκριμένους απογόνους κάποιου (φέουδα) και οι κάτοικοί τους ήταν περίπου ιδιοκτησία αυτών των «ευγενών». Με τη Γαλλική κυρίως επανάσταση καταργήθηκε η διαίρεση κατά γένη και αντικαταστάθηκε με τα έθνη που ταυτίστηκαν με συγκεκριμένη πατρίδα και σύνορα, το εθνικό κράτος. Παράλληλα, ο κύριος πλούτος πέρασε από την εκμετάλλευση της γης στην ανάπτυξη της βιοτεχνίας-βιομηχανίας, μαζί με το εμπόριο: Αστικό κράτος. Η σχετική ηρεμία στα πλαίσια των εθνικών κρατών αντικαταστάθηκε με πολέμους ολοένα πιο καταστροφικούς μεταξύ κρατών, δημιουργία υπόδουλων κρατών (αποικιών) και στη συνέχεια τόση βία που κατάργησε και την αποικιοκρατία. Ήδη σήμερα η παγκοσμιοποίηση καταργεί τα οικονομικά σύνορα μεταξύ κρατών, πλούτος είναι οι «αγορές» (τράπεζες) με ιλιγγιώδη αύξηση των ανισοτήτων μεταξύ ολοένα λιγότερων και περισσότερο πλουσίων και ολοένα περισσότερων και πιο ενδεών φτωχών. Η παγκόσμια βία ξαναρχίζει να φουντώνει με ποικίλες δικαιολογίες, στις οποίες επικρατούν αυτή τη στιγμή θρησκευτικές διαφορές.

Τι είναι, όμως, αυτό που συνιστά το έθνος και την πατρίδα, με παράδειγμα την ελληνική πατρίδα; Είναι πρώτα η κοινή βούληση που υλοποιείται από το κράτος μας. Εξασφαλίζεται αφενός με ίσες πιθανότητες κάθε Έλληνας να άρχει και να άρχεται, όπως επιτυγχάνεται με κλήρωση των αρχόντων (Αριστοτέλης)· και αφετέρου με τη βούληση καθενός να αφιερώσει ένα μέρος της ζωής του (θητεία), ακόμη και την ίδια του τη ζωή, στο κράτος του. Δεύτερο είναι η δυνατότητα επικοινωνίας των Ελλήνων μεταξύ μας και με τους προγόνους μας. Αυτό σημαίνει αφενός ικανότητα ανάγνωσης και κατανόησης των αρχαίων κειμένων· και αφετέρου γραπτή διατύπωση της σύγχρονης παραλλαγής της γλώσσας μας με βάση τη θεμελιώδη αρχή του ελληνικού αλφαβήτου, όπως τη διαμόρφωσε ο μυθικός Παλαμήδης, μετά την προεργασία του Προμηθέα και του Κάδμου: ένα γραπτό σύμβολο (γράμμα) για κάθε φθόγγο και ένας φθόγγος για κάθε γράμμα. Η αρχή αυτή εγκαταλείφθηκε στην ελληνιστική περίοδο παράλληλα με την παρακμή της ελληνικής δημοκρατίας. Τρίτο είναι ίσως το πιο σημαντικό: το συναίσθημα των Ελλήνων που αφενός είναι περήφανοι που είναι Έλληνες, και απαιτούν την αντίστοιχη τιμή που τους πρέπει, χωρίς να θεωρούν πως είναι ανώτεροι από άλλους λαούς· και αφετέρου ντρέπονται για ό,τι επονείδιστο πράττουν ή έπραξαν οι πρόγονοί τους και είναι έτοιμοι να αποκαταστήσουν ή αποζημιώσουν για την επαίσχυντη πράξη. Αυτό είναι, ισχυρίζομαι, το έθνος των Ελλήνων. Πατρίδα μας είναι αυτή περίπου που ήταν από πανάρχαια χρόνια, πριν ακόμη και από τον Τρωικό πόλεμο και έχει μοναδικά χαρακτηριστικά. Έχει μέγιστη ποικιλία εδάφους, ψηλά βουνά δίπλα σε κάμπους, θάλασσες, ποτάμια, λίμνες και νησιά, σε πολύ κοντινή απόσταση το ένα από το άλλο. Η γεωγραφία καθορίζει τις δραστηριότητές μας. Οι βουνήσιοι γίνονται βοσκοί (ή ληστές), οι νησιώτες ναυτικοί (ή πειρατές), οι καμπίσιοι γεωργοί (τσιφλικάδες ή κολλήγοι). Και οι διαφορετικές επικρατούσες δραστηριότητες καθορίζουν διαφορετικές εμπειρίες και συμπεριφορά. Η κοινή γλώσσα και η γεωγραφική γειτνίαση πετυχαίνουν μίξη με μοναδικό εύρος εννοιών και πνευματικών οριζόντων καθενός. Πατρίδα μας είναι λοιπόν η γη που έχομε διαμορφώσει σύμφωνα με τη γνώση και την τέχνη μας, όπως μας την κληροδότησε ο πατριάρχης μας ο Προμηθέας. Η εγκατάλειψη αυτής της γης, όπως έχει γίνει στη συντριπτική πλειονότητα των πάνω από 2000 νησιών μας και των δεν ξέρω πόσων χωριών μας από τους κατοίκους τους που μετοίκησαν στα αστικά κέντρα, αφελληνίζει την πατρίδα μας. Για την υπεράσπιση της μισοεγκαταλειμμένης πατρίδας ξοδεύουμε περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη Ευρωπαϊκή χώρα. Ήδη αφελληνίζεται η πατρίδα μας με μετανάστευση των νέων μας σε άλλες χώρες και ταχύτατη μετοίκηση στη δική μας αλλοδαπών που δεν προλαβαίνουν να εξελληνισθούν. Η επανανάπτυξη της πατρίδας μας είναι, για την ακεραιότητά της, πιο σημαντική από την προσοχή στο τι κάνουν άλλες, όμορες πατρίδες.

 

*Ο κ. Δημήτρης Σιδερής είναι ομότιμος καθηγητής καρδιολογίας