ΔΗΜΟΣ, ΛΑΟΣ, ΟΧΛΟΣ

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com

Κοινή Γνώμη, 9 Ιανουαρίου 2018

Τρεις λέξεις συγχέονται, μοιάζουν σε πολλά, αλλά έχουν λεπτές σημαντικές διαφορές μεταξύ τους. Ο λαός είναι ένα άθροισμα ανθρώπων. Συχνά αντιδιαστέλλεται προς τους άρχοντες και τους ιερείς. Είναι η πιο ευρεία και με ασαφή όρια από τις τρεις λέξεις.

Ένα άθροισμα ζώων μπορεί να αποτελεί αγέλη, όπως μια αγέλη λύκων, ή κοινωνία, όπως κάποιων εντόμων, π.χ. μελισσών και μυρμηγκιών. Στην αγέλη τα ζώα καθένα συμπεριφέρεται όπως θέλει, αλλά συχνά μιμείται τα άλλα. Παρακολουθήστε ένα σμήνος πουλιών. Πετούν ψηλά όλα προς την ίδια κατεύθυνση. Κάποια στιγμή κάποιο αλλάζει πορεία και όλο μαζί το σμήνος το ακολουθεί. Στην αγέλη δεν υπάρχει διαφοροποίηση ρόλων, αλλά μπορεί να υπάρχει αρχηγός που τον ακολουθούν και τον μιμούνται τα υπόλοιπα ζώα.

Στην κοινωνία κάθε μέλος της συμπεριφέρεται όχι όπως θέλει, αλλά όπως απαιτεί η κοινωνία του, διαφορετικά, συμπληρωματικά με τα άλλα. Αν και είναι διαφορετικές οι συμπεριφορές καθενός, όλων μαζί στοχεύουν σε κοινό σκοπό, τη δημιουργία αποθηκών με διατηρήσιμα αγαθά, τρόφιμα, στέγη κλπ. Ο Πλάτων στην Πολιτεία του περιγράφει μια κοινωνία ακριβώς στα πρότυπα της κοινωνίας των εντόμων: με στεγανό διαχωρισμό των μελών της σε κάθε ρόλο και με ίση πρόσβαση (κοινοκτημοσύνη) τους στις αποθήκες. Μια μορφή φασιστικού κομμουνισμού!

Το ανθρώπινο ζώο είναι το μόνο προικισμένο να μπορεί να επιλέγει αν θα ζει ως αγέλη ή ως κοινωνία. Η αγελαία μάζωξη λαού ονομάζεται όχλος. Η κοινωνική μάζωξη λαού ονομάζεται δήμος.

Ο δήμος είναι πολιτικό σώμα που συγκροτείται με ορισμένους κανόνες. «Οι κανόνες καθορίζουν αυστηρά ποιος έχει το δικαίωμα να συγκαλέσει το λαό, ποια θέματα είναι να συζητήσει ο λαός και πώς θα πάρει τις αποφάσεις του. Τους κανόνες αυτούς τους έχει θεσπίσει από την αρχή ο ίδιος ο λαός σε μεγάλη γενική συνέλευση γι΄ αυτό ακριβώς το θέμα και με τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή και αποδοχή», γράφει ο Α.Γεωργίου Ξυφτίλης στο βιβλίο του «Ο βιασμός της θεάς». Τέτοιος δήμος υπήρξε μόνο στην αρχαία Ελλάδα, ενώ λεπτομέρειες για τον τρόπο λειτουργίας του έχομε από πολλούς, κυρίως Θουκυδίδη, Ξενοφώντα και προπάντων Αριστοτέλη: «Ἀπάντων γὰρ αὐτὸς αὐτὸν πεποίηκεν ὁ δῆμος κύριον καὶ πάντα διοικεῖται ψηφίσμασι καὶ δικαστηρίοις, ἐν οἷς ὀ δῆμος ἐστίν ὀ κρατῶν». Σήμερα με τα ασύλληπτα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας έχομε τη δυνατότητα να συγκροτείται ο δήμος και να αποφασίζει, ενώ κάθε άτομο μένει στο σπίτι του. Στην αρχαία Αθήνα τη γενική συνέλευση ως «εκκλησία του δήμου» τη συγκαλούσε μόνο η πρυτανεία της βουλής. Ανώτατος άρχοντας ήταν ο «επιστάτης των πρυτάνεων» που κρατούσε τα κλειδιά των ιερών κτηρίων, όπου φυλάσσονταν η σφραγίδα του κράτους, τα χρήματα και τα αρχεία της πόλης. Κληρωνόταν και άλλαζε κάθε μέρα. Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα όπου κυριαρχεί ο δήμος, συγκροτημένο πολιτικό σώμα. Η δημοκρατία διαρκώς εξελίσσεται με την ποιότητα του εκλογικού σώματος να βρίσκεται σε άνοδο χωρίς σταματημό. Όχι μόνο η οπισθοδρόμηση, αλλά και η στασιμότητα είναι υπονόμευση της δημοκρατίας. Η αρχαία δημοκρατία εξελισσόταν βαθμιαία από την εποχή των μυθικών ηρώων βασιλέων (για παράδειγμα ο βασιλιάς του Άργους για να δεχθεί τις ικέτιδες έκανε δημοψήφισμα), με πολλές στη σειρά βελτιώσεις, π.χ. στην Αθήνα περνώντας από Κέκροπα, Ίωνα, Θησέα, Κόδρο ως τελικά τον Σόλωνα και τον Κλεισθένη. Μετά τον Περικλή, η Αθηναϊκή δημοκρατία έπαψε να εξελίσσεται και ποτέ δεν έφθασε στο σημείο να κάνει πολίτες της τις γυναίκες, τους δούλους και, σε μια ομοσπονδία, τους συμμάχους της. Κατέρρευσε.

Στον αντίποδα του συγκροτημένου πολιτικού σώματος του δήμου, βρίσκεται ο όχλος. Είναι μια μάζωξη λαού μη συγκροτημένου σε πολιτικό σώμα. Αντί επιχειρημάτων που διαμείβονται, έχει συνθήματα, όπως «σταύρωσον αυτόν!». Μια τέτοια μάζωξη λαού είναι αγελαία, απλώς μιμείται καθένας ό,τι κάνουν οι άλλοι, ιδιαίτερα ο αρχηγός. Δεν αποτελούν δήμο, ακόμη και όταν είναι μέγιστο πλήθος, όπως οι προεκλογικές «λαοθάλασσες» των αρχηγών κομμάτων. Να σημειώσουμε ότι η διαφορά αν ένας λαός είναι δήμος ή όχλος δεν είναι τόσο ποσοτική, πόσοι μετέχουν, όσο ποιοτική, πόσο κυρίαρχος είναι ο λαός να αποφασίζει για τον εαυτό του. Στον όχλο τα άτομα υπακούουν στον αρχηγό, ενώ στο δήμο πειθαρχούν στο νόμο άρχοντες και αρχόμενοι.

Η κυριότερη ατέλεια στην αρχαία δημοκρατία ήταν ότι δεν μετείχαν γυναίκες και δούλοι. Εξορισμού, δούλος είναι εκείνος, πρόσωπο ή λαός, που έχει εκχωρήσει σκέψη και βούληση στον κύριό του. Έναντι αυτού, μπορεί να ζει «καλά», με εξασφαλισμένη διατροφή, ένδυση, στέγη, ακόμη και υγεία. Μπορεί ακόμη να έχει και «παιδεία» με τη μορφή της πλύσης εγκεφάλου. Αυτή είναι δίκοπο μαχαίρι, διότι, αν ξεφύγει από τον έλεγχο της κρατούσας ολιγαρχίας, θα αρχίσει ο δούλος να σκέπτεται και να βούλεται, να πάψει να είναι δούλος. Σήμερα δεν υπάρχουν δούλοι. Δεν υπάρχουν όμως ούτε ελεύθεροι, αφού οι πολίτες δεν εκδηλώνουν τη βούλησή τους παρά μόνο μία στιγμή κάθε τέσσερα χρόνια περίπου, στις εκλογές αντιπροσώπων, υπογράφοντάς τους λευκή επιταγή. Αυτοί οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι αποτελούν μέλη της κρατούσας ολιγαρχίας είτε λόγω καταγωγής (αριστοκρατία) είτε ως μέλη κάποιου κόμματος, που αυτό προαποφασίζει ποιοι θα αποτελούν την άρχουσα τάξη.

Στις σημερινές δημοκρατίες (έτσι τις ονομάζομε εμείς, αλλά οι ξένοι, σωστά, ρεπούμπλικες) η βουλή αποτελεί αντιπροσώπους του δήμου κι όταν ο λαός δεν συμφωνεί έχει μέσα να διαμαρτυρηθεί, όπως λαϊκές συγκεντρώσεις, πορείες, συλλαλητήρια, απεργιακές κινητοποιήσεις, δημοσκοπήσεις, αρχαιρεσίες σε συνδικαλιστικές και άλλες οργανώσεις κλπ. Όλα αυτά όμως, ιερά και απαραβίαστα, δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την άμεση βούληση, χωρίς εκπροσώπους, του δήμου να αποδοκιμάζει κυβέρνηση και βουλή και να κρίνει αν κάνουν καλά τη δουλειά τους.

Ο δήμος διαθέτει συλλογικό νου. Είναι πιο πιθανό ό,τι δεν σκέφτεται ο ένας να το σκεφθεί ο άλλος μέσα σε ένα πλήθος λαού που επικοινωνούν μεταξύ τους, παρά ό,τι δεν σκεφθεί ένας «εκλεκτός» να το σκεφθεί κάποτε άλλοτε ο ίδιος. Προπάντων, ο «εκλεκτός» είναι δέσμιος εκείνων που τον εξέλεξαν, δηλαδή το κόμμα του (ή την ευρεία οικογένειά του στην αριστοκρατία).

Πολλές φορές στην ολιγαρχία, διαφορετικές ομάδες πληθυσμού αντιμάχονται η μια την άλλη, με καταστροφικές συνέπειες για το σύνολο του λαού. Τα ζήσαμε με το παραπάνω. Κι αυτό για να σφετερισθεί καθεμιά για τον εαυτό της το δικαίωμα του λαού να αποφασίζει ο ίδιος για την τύχη του. Όσο όμως κι αν σφάζονται μεταξύ τους, παρασέρνοντας το λαό στη συμφορά, συμφωνούν όλοι σε ένα: να μην αφεθεί η τύχη του λαού στο δήμο.