ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΣ

Δημ. Α. Σιδερής* Dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 3 Νοεμβρίου 2017

Συχνά βρισκόμαστε σε αδιέξοδο. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα. Οι φαύλοι κύκλοι είναι λειτουργικά αδιέξοδα. Το αποτέλεσμα μιας αιτίας γίνεται αιτία του αποτελέσματος, το φίδι κυνηγάει την ουρά του και ποτέ δεν τη φθάνει. Κλεισμένοι στο αδιέξοδο είμαστε χαμένοι. Και κάποτε γίνεται αυτό. Παρόμοια ισχύουν για τα διλήμματα που αντιμετωπίζομε. Τελικά όλοι είμαστε παγιδευμένοι στο αδιέξοδο του Θανάτου.

Στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει ακριβώς έτσι. Αρκεί να κοιτάξουμε από μιαν άλλη διάσταση. Δείτε το σχήμα στο αριστερό μέρος. Ένα κυκλικό μόρφωμα είναι παγιδευμένο μέσα σε κύκλο. Είναι αδύνατο να βγει. Ώσπου να το δούμε από άλλη γωνία. Ο κύκλος είναι ένα ταψί, όπως φαίνεται δεξιά στην εικόνα. Τώρα δεν υπάρχει αδιέξοδο. Η μπάλα βγαίνει πηδώντας πάνω από το χείλος του ταψιού. Ρωτήθηκε κάποιος: «Άρχισες να δέρνεις τη γυναίκα σου πριν από τον γάμο σας ή μετά;» Ό,τι και να απαντήσει παραδέχεται πως δέρνει τη γυναίκα του. Εκτός αν αρνηθεί το δίλημμα. Ακόμη και μετά το Θάνατο, κάποια κύτταρά μας, γεννητικά, μένουν ζωντανά και έχουν αναπτυχθεί σε τέλειους ανθρώπους, τα παιδιά μας. Το κοινωνικό μας Εγώ μένει αθάνατο στη μνήμη της κοινωνίας. Το «αιωνία η μνήμη» σημαίνει «αθανασία της ψυχής». Και το νοητό Εγώ μας μένει ζωντανό στα πνευματικά τέκνα μας, στους Πέρσες ο Αισχύλος, στην 9η ο Μπετόβεν κ.λπ.

Απαγορευτικοί φυσικοί και κοινωνικοί νόμοι είναι φραγμοί που εμποδίζουν την έξοδο του αισθητού και κοινωνικού Εγώ μας, την έξοδο που αποζητά η ελευθερία του νοητού Εγώ μας από τα δίχτυα που σχηματίζονται γύρω μας. Κι όμως, το τείχος των παγετώνων το αντιμετώπισε ο άνθρωπος μαθαίνοντας τη φωτιά, την τριβή με τον τροχό, τη βαρύτητα με αερόστατα, αεροπλάνα, πυραύλους. Με τους κοινωνικούς νόμους τα πράγματα θα όφειλαν να είναι ευκολότερα. Στην ανθρώπινη κοινωνία, τους περιοριστικούς νόμους τους αποφασίζομε εμείς οι άνθρωποι, δεν είναι δεδομένοι, όπως στις κοινωνίες των εντόμων, όπου τα άτομα ενεργούν αντανακλαστικά, χωρίς επιλογές. Όταν βρισκόμαστε σε αδιέξοδο, δε μένει παρά να αλλάξουμε τον νόμο που το σχηματίζει. Θυμίζω το δίλημμα που τέθηκε στον Καραγκιόζη δήμαρχο. Στην πύλη του χωριού ήταν στημένη η κρεμάλα της Αλήθειας. Παλιός νόμος όριζε κι όποιον περνούσε τον ρωτούσαν πού πάει. Αν έλεγε αλήθεια, τον άφηναν και περνούσε. Αν έλεγε ψέματα, τον κρεμούσαν. Ο τελευταίος λοιπόν, όταν ρωτήθηκε, «πάω να κρεμαστώ», απάντησε. Αν έλεγε αλήθεια δεν έπρεπε να κρεμαστεί, αν δεν κρεμιόταν όμως, έλεγε ψέματα και έπρεπε να κρεμαστεί. «Καταργείται ο νόμος», αποφάσισε ο Καραγκιόζης δήμαρχος. Η διατήρηση του αδιεξόδου οφείλεται συχνά στην προκατάληψή μας.

Η έξοδος από το αδιέξοδο αλλάζοντας επίπεδο έχει ρίσκο. Είναι το Άγνωστο. «Όποτε δυσκολεύεσαι πολύ να πάρεις μιαν απόφαση, μην άγχεσαι. Για να δυσκολεύεσαι τόσο, σημαίνει συνήθως πως όλες οι επιλογές σου τελικά έχουν ισοδύναμα αποτελέσματα», μου έλεγε ένας Άγγλος δάσκαλός μου. Κατά κανόνα, αλλά όχι πάντοτε. Βρέθηκα σε αρκετά αδιέξοδα στη ζωή μου και ακολούθησα τη συμβουλή του. Υπήρξα τυχερός. Ο χρόνος τις περισσότερες φορές εξαφάνιζε το αδιέξοδο. Μερικές φορές όμως ήταν αναγκαία η δική μου ενεργητική παρέμβαση. Συγχωρήστε με που θα περιαυτολογήσω. Όταν βρέθηκα καθηγητής καρδιολογίας στα Ιωάννινα, η άσκηση της καρδιολογίας ήταν εκεί υποτυπώδης. Εκείνο τον καιρό όλοι θεωρούσαν ότι για να γίνει επεμβατική καρδιολογία, αγγειοπλαστικές κ.λπ., έπρεπε να υπάρχει δίπλα καρδιοχειρουργική, ώστε να αντιμετωπισθεί άμεσα οποιαδήποτε επιπλοκή. Καρδιοχειρουργική όμως δεν αναπτύσσεται, αν δεν προϋπάρχει επεμβατική καρδιολογία και επεμβατική καρδιολογία δεν επιτρέπεται αν δεν υπάρχει καρδιοχειρουργική. Κλασικός φαύλος κύκλος. Διεθνώς ήταν γνωστό ότι σε επείγουσες καταστάσεις όπως οξεία ισχαιμία του μυοκαρδίου, η αγγειοπλαστική σώζει ζωές. Η ανάγκη για καρδιοχειρουργική υποστήριξη φαινόταν αυτονόητη, αλλά δεν είχε ποτέ αποδειχθεί εμπειρικά. Τι ήταν λοιπόν προτιμότερο για τον ασθενή με οξεία μυοκαρδιακή ισχαιμία; Να τον αφήσουμε χωρίς τη σωτήρια αγγειοπλαστική ή να προχωρήσουμε στην καρδιολογική επέμβαση χωρίς προστατευτική χειρουργική; Απάντηση δεν υπήρχε διεθνώς. Ανάγκη, τεχνογνωσία και εγκαταστάσεις υπήρχαν. Έλειπε το οργανωτικό μέρος. Είμαστε πανεπιστημιακή κλινική, υποχρεωμένοι να κάνουμε έρευνα, να απαντούμε τεκμηριωμένα σε αναπάντητα ερωτήματα. Τυχαιοποιήσαμε τους αρρώστους με οξεία ισχαιμία του μυοκαρδίου. Οι μισοί χωρίς και οι άλλοι μισοί με αγγειοπλαστική χωρίς καρδιοχειρουργική κάλυψη. Μετά τον αναγκαίο αριθμό περιπτώσεων, είχαμε σαφή απάντηση: Η ομάδα της αγγειοπλαστικής είχε σημαντικά μικρότερη θνησιμότητα από την ομάδα χωρίς αυτήν. Είμαστε η πρώτη κλινική στον κόσμο που αποδείξαμε πως, υπό ορισμένες συνθήκες, η καρδιοχειρουργική κάλυψη δεν είναι απαραίτητη. Η επιτυχία διαδόθηκε διεθνώς και άρχισε το άμεσο ενδιαφέρον πανεπιστημίου, υπουργείου Υγείας και καρδιοχειρουργών για ανάπτυξη καρδιοχειρουργικής στα Ιωάννινα. Περιττό να περιγράψω το πολύμηνο άγχος μας ώσπου να έχουμε το αποτέλεσμα. Αν έβγαινε αρνητικό; Είχαμε βέβαια την ηθική κάλυψη, στη βάση της λογικής που ανέπτυξα. Ο κίνδυνος όμως υπήρχε και ήταν άγνωστος.

Η ιατρική δεν ταυτίζεται με την ιατρική επιστήμη. Ενέχει και τέχνη και πολιτική, με λήψη αποφάσεων χωρίς επαρκή τεκμηρίωση, συχνά σε περιορισμένα χρονικά περιθώρια, έτσι που μια καθυστέρηση ισοδυναμεί με λανθασμένη απόφαση. Η πολιτική επίσης, βεβαίως οφείλει να στηρίζεται σε επιστημονικά, ιστορικά, κοινωνιολογικά, οικονομολογικά δεδομένα, αλλά αυτή προπάντων σημαίνει λήψη αποφάσεων χωρίς επαρκή τεκμηρίωση και συχνά σε περιορισμένα χρονικά περιθώρια. Η λανθασμένη απόφαση μπορεί να συνεπάγεται τον όλεθρο όχι για ένα συγκεκριμένο άτομο, αλλά για έναν ολόκληρο λαό. Συχνά τα αδιέξοδα. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα. Κανένα βήμα δεν οδηγεί σε έξοδο. Χρειάζεται άλμα. Αντίθετα από το βήμα, στο οποίο πάντοτε ένα πόδι πατάει στη γη, στο άλμα έρχεται στιγμή που κανένα πόδι δεν πατάει. Πάντοτε έχει ρίσκο. Να δύο παραδείγματα από την ιστορία μας: Άρνηση να δώσουμε γην και ύδωρ στους Πέρσες. Επανάσταση του 1821. Η απόφαση της αντίστασης δεν ήταν τυχαία, ξαφνική έμπνευση και ενθουσιασμός (=ο θεός μέσα μας). Αυτά είναι απαραίτητα, αλλά ποτέ δεν αρκούν. Στην αρχαιότητα είχε προηγηθεί η αθηναϊκή δημοκρατία και, χάρη σ΄ αυτήν, η δημιουργία του αθηναϊκού στόλου. Πριν από την εθνεγερσία είχε προηγηθεί η προετοιμασία του αγώνα από τη Φιλική Εταιρεία. Και σήμερα βρισκόμαστε πολύ κοντά σε εθνικο-πολιτικο-οικονομικό αδιέξοδο. Όχι, δεν το έχουμε φθάσει ακόμη. Δεν αποκλείεται οι συγκυρίες να το διαλύσουν. Ωστόσο, είναι ορατό στον ορίζοντα. Πολλοί σκεπτόμενοι το βλέπουν να έρχεται ή νομίζουν ότι είναι ήδη παρόν. Απαιτείται από αυτούς να προετοιμάσουν εναλλακτικά άλματα πάνω ή κάτω από το επίπεδο του αδιεξόδου, ώστε, αν φθάσουμε σ΄ αυτό, να είμαστε έτοιμοι να διακινδυνεύσουμε. Το λένε plan B σήμερα.

* Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας