Τρίτη άποψη. Ήρωες

Δημ. Α. Σιδερής*, dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 27 Οκτωβρίου 2017

 

Μερικές φορές πνίγομαι. Κλαίω. Δόξες, πόλεμοι, εμφύλιοι, αντιστάσεις και τόσα άλλα. Και πάντοτε νιώθω ότι κάθαρση δεν έγινε. Θα ασχοληθώ λίγο με τους ήρωές μας. Και ζαλίζομαι. Τρεις μεγάλοι αγώνες για ελευθερία. Η επανάσταση του ’21, η αντίσταση στην ιταλογερμανική κατοχή και η αντίσταση στη δικτατορία του 1967. Και στις τρεις περιπτώσεις υπήρξαν κοινά χαρακτηριστικά. Ένα ήταν η «νίκη» με ματαίωση των προσδοκιών του αγώνα. Άλλο ο ηρωισμός κάποιων, επωνύμων και ανωνύμων. Άλλο, η δίωξη των ηρώων, ή, αντιστρόφως, η καπηλία της αντίστασης. Δυσκολεύομαι ακόμη για την κριτική μου, καθώς, μη όντας ιστορικός, δεν έχω επαρκώς τεκμηριωμένη γνώση των γεγονότων. Σκεφτείτε πολύ λοιπόν πριν κρίνετε θετικά ή αρνητικά όσα γράφω.

Ήρωες της επανάστασης. Ποια ήταν η τύχη τους; Οικονόμου, Ανδρούτσος, Καραϊσκάκης και άλλοι δολοφονήθηκαν στη διάρκεια του αγώνα. Ο Κολοκοτρώνης καταδικάστηκε σε θάνατο και φυλακίστηκε. Μαζί του κι άλλοι. Φυσικά ούτε ο Κολοκοτρώνης ούτε οι άλλοι ήρωες ήταν άγιοι. Στους ένοπλους αντιστασιακούς αγώνες, η σκληρότητα είναι μεγαλύτερη από τους τακτικούς πολέμους, καθώς οι αντιστασιακοί δεν έχουν ασφαλή επικράτεια για να διατηρούν αιχμαλώτους, οι οποίοι πρέπει ή να συμπαραταχθούν ή να εκτελεσθούν. Από την άλλη, αναρωτιέται κανένας για τον ρόλο άλλων «ηρώων». Ήρωας ή κάπηλος ο Κωλέτης για να τιμηθεί ως πρωθυπουργός μετά την απελευθέρωση; Πέθανε έχοντας αποκτήσει μεγάλη περιουσία. Για τον Μαυροκορδάτο υπάρχει μεγαλύτερη αμφισβήτηση. Έλαβε μέρος σε μάχες, κάποιες νικηφόρες, αλλά στο Πέτα καταστροφικές. Πρωταγωνιστής, όπως κι ο Κωλέτης, στον ολέθριο εμφύλιο της επανάστασης. Και μυστικά και αυθαίρετα έκανε συμφωνία με τους Άγγλους: Να μας δανείσουν χρήματα, με ένα μικρό μέρος μόνο της επαναστατημένης Ελλάδας να ελευθερωθεί. Το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων φαγώθηκε από ενδιάμεσους Άγγλους και Έλληνες, ένα σημαντικό μέρος καταναλώθηκε για τον εμφύλιο πόλεμο και μικρό μόνο υπόλοιπο κάλυψε τις ανάγκες του έθνους: ο κακός δαίμονας της επανάστασης. Η συμφωνία για το δάνειο όμως σήμαινε ότι η κοσμοκράτειρα Αγγλία μάς αναγνώριζε ως κράτος. Και οι χρηματοδότες απαιτούσαν να πάρουν τα λεφτά τους πίσω, που σήμαινε πραγματικά να γίνουμε ελεύθερο έθνος. Κι έτσι φτάσαμε στο Ναβαρίνο, όταν πια η επανάσταση είχε σχεδόν σβήσει με τον στρατό Τούρκων και Αιγυπτίων. Χωρίς Μαυροκορδάτο, ίσως να μην είχε γίνει ο εμφύλιος κι ίσως να μην είχαν χρειασθεί οι Μεγάλοι για το Ναβαρίνο. Όμως οι συνθήκες για τον εμφύλιο υπήρχαν και χωρίς αυτόν. Και η απελευθέρωση, αυτή η κουτσουρεμένη ελευθερία που μας παρέδωσε στο έλεος των τριών αντιμαχόμενων μεγάλων δυνάμεων, Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας, δεν θα είχε έλθει ενδεχομένως ποτέ. Τιμήθηκε ως πρωθυπουργός. Πέθανε φτωχός. Ψηφίστε γι’ αυτόν. Υπήρξαν και οι προσκυνημένοι, όπως ο Νενέκος. Δολοφονήθηκε αδίκαστος από συγγενή του με ηθικό αυτουργό τον Κολοκοτρώνη.

Η μεγάλη τραγωδία ήταν με την αντίσταση στη φασιστική-ναζιστική κατοχή. Απαλλαγήκαμε τελικά. Εκπληρώθηκαν οι προσδοκίες μας; Δυσκολεύομαι να πω ναι. Ποτέ δε μείναμε έκτοτε χωρίς ξένο στρατό στον τόπο μας μέχρι σήμερα, ενώ οι δεσμεύσεις μας με διεθνείς οντότητες μας στέρησαν μεγάλο μέρος από την εθνική κυριαρχία μας. Είχαμε ενταχθεί μυστικά, ερήμην μας, στο ένα από τα στρατόπεδα των νικητών. Οικονομικά, πολιτικά και στρατιωτικά. Ο Μανώλης Γλέζος ξεκίνησε την αντίσταση κατεβάζοντας τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη το Μάη του 1941. Ήταν ο «πρώτος παρτιζάνος της Ευρώπης» (Charles DeGalle). Πώς ανταμείφθηκε; Τρεις φορές καταδίκη σε θάνατο, φυλακή μέσα-έξω για 2,5 δεκαετίες, διαγραφή από το κόμμα του. Και ως σήμερα, παρά τα ακαταμάχητα τεκμήρια, αμφισβήτηση των πράξεων του. Ήρωες προδόθηκαν ακόμη και από τους δικούς τους. Προσκυνημένοι Νενέκοι υπήρξαν αρκετοί. Η αυθαίρετη τιμωρία αυτών και των γύρω τους από τους αντιστασιακούς υπερέβηκε ενίοτε τα όρια της τρομοκρατίας. Υπήρξαν ύποπτοι «προδότες» που παραδόθηκαν για να δικαστούν και εκτελέσθηκαν χωρίς καν ένα υποτυπώδες λαϊκό δικαστήριο: δολοφονήθηκαν. Μερικοί προσκυνημένοι, και περισσότερο οι διάδοχοί τους, συχνά τιμήθηκαν ποικιλοτρόπως εκ των υστέρων. Είναι ασφαλώς απαράδεκτο να τιμωρούνται τα τέκνα για αμαρτίες γονέων. Θυμίζω πως ο Γ.Ράλλης, γιος του κατοχικού πρωθυπουργού Ι.Ράλλη, υπήρξε από τους εντιμότερους έλληνες πολιτικούς. Αλλά η φοβία των απογόνων για αντίποινη βεντέτα, στα όρια λογικής και φαντασίας, συνεχίζεται. Και η βεντετική, διχαστική στάση των ηττημένων επίσης συνεχίζεται. Αμοιβαία. Η αντίσταση ποινικοποιήθηκε. Για τον διορισμό σε δημόσια θέση έπρεπε να δηλωθεί υπεύθυνα η μη συμμετοχή σε αντιστασιακή ομάδα και να επιβεβαιωθεί από την αστυνομία. Η κατάσταση ποτέ δεν άλλαξε, καθώς οι διεθνείς δεσμοί μας ήταν απαγορευτικοί. Κάποτε επήλθε απαλλαγή από το «όνειδος» της αντίστασης. Και τότε εμφανίσθηκε η καπηλία ακόμη και με συντάξεις «αντιστασιακών» που στην κατοχή ήταν μικρά παιδιά. Η καπηλία όμως δε φέρνει κάθαρση.

Η αντίσταση στη δικτατορία, που λύθηκε τελικά με την ανταρσία του ναυτικού, το Πολυτεχνείο και, προπάντων, την εθνική τραγωδία της Κύπρου, διέφερε, διότι δεν ήταν ένοπλη. Ένοπλη ήταν η καταστολή της. Έμοιαζε με τις άλλες κατά το ότι οι προσδοκίες της προδόθηκαν οικτρά. Η δέσμευση της εθνικής κυριαρχίας παρέμεινε και επεκτάθηκε ασφυκτικά (για καλό ή για κακό μένει να δειχθεί). Ήρωες όμως υπήρξαν. Δολοφονήθηκαν, σακατεύτηκαν ή τελικά έμειναν ταπεινά στο περιθώριο. Ελής, Μανδηλαράς, Μουστακλής, Οπρόπουλος, Βαρδάνης, Παπάς, Παναγούλης και άλλοι. Κάποιοι, όπως πάντα, σωστά τιμήθηκαν, όπως η Μελίνα και ο Μίκης. Προπάντων όμως υπήρξε καπηλία. Η απλή παρουσία στο Πολυτεχνείο ή η ακρόαση Θεοδωράκη πήραν εύσημα αντίστασης. Πολλοί έγιναν βουλευτές, υπουργοί, τοποθετήθηκαν σε υπεύθυνες θέσεις κ.λπ. Η σημερινή μας κατάσταση είναι η κατάληξη των αγώνων μας όπως έγιναν ως τώρα.

Κάποιος ξένος ισχυρός είναι μοιραίο να μας διαφεντεύει, καθώς είμαστε πολύ αδύναμοι. Για να αμυνθούμε χρειαζόμαστε τη βοήθεια άλλων ξένων. Όταν νικήσουμε, απλώς αλλάζομε αφέντη. Και οι ήρωες που εξαπατήθηκαν στις προσδοκίες τους δολοφονούνται ή διώκονται. Αντ’ αυτών, επιλέγονται οι ηρωοκάπηλοι που εκτελούν ό,τι θέλουν οι ξένοι αφέντες μας. Οι ήρωες διώχθηκαν, αν και, συχνά, με βάσιμα επιχειρήματα. Ο Μιαούλης πυρπόλησε τον ελληνικό στόλο. Διεθνώς, μετά το πέρας ενός απελευθερωτικού αγώνα, οι ήρωες που δε δικαιώθηκαν γίνονται παράνομοι. Έγινε παράδοση κι εδώ, όπως παντού. Ιπποτικοί, ρομαντικοί λήσταρχοι μετά, από το Jesse James ως τους Γρίβα, Νταβέλη, Κουμπαίους. «Αιμοδιψείς συμμορίτες» μετά το ’45. Το κοινό μεταξύ τους είναι πως διώχθηκαν χωρίς ποτέ να τιμηθούν. Καπηλία μετά το 1974. Κλαίω όσο τα σκέφτομαι. Το ερώτημά μου είναι, αν κάποια στιγμή βρεθούμε πάλι κάτω από μια κατοχή ή η πατρίδα μας τεμαχίζεται, έχει μείνει κανένας έτοιμος να θυσιασθεί γι΄ αυτήν;

* Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας