Είμαι περήφανος για τους προγόνους μου

Δημ. Α. Σιδερής, ομ. καθηγητής καρδιολογίας, dimitris.sideris@gmail.com Ηπειρωτικός Αγών, 21 Ιουλίου 2017

Είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων; Από τον καιρό του Τρωικού Πολέμου έχουν παρέλθει 150 γενιές και έχουν γίνει άγνωστος αριθμός μεταλλάξεων. Κανένας δεν ξέρει πώς ήταν το DNA τους για να το συγκρίνουμε με το δικό μας τώρα. Έχουν περάσει από δω κι εγώ δεν ξέρω πόσοι κατακτητές και μετανάστες. Ήδη οι αρχαίοι αναρωτιόνταν ποιος είναι Έλληνας και ποιος βάρβαρος, αμφισβητώντας, όπως ο Δημοσθένης, την ελληνικότητα ακόμη και των Μακεδόνων. Βιολογικά αποκλείεται με τα σημερινά μέσα να τεκμηριώσουμε πόσο απόγονοί τους είμαστε.

Είμαστε πραγματικά απόγονοί τους; Έναν τρόπο για να απαντήσουμε στο ερώτημα μας τον έδωσε ο Ισοκράτης, σύγχρονος του Δημοσθένη: «Το των Ελλήνων όνομα πεποίηκε μηκέτι του γένους αλλά της διανοίας δοκείν είναι και μάλλον Έλληνας καλείσθαι τους της παιδεύσεως της ημετέρας η τους της κοινής φύσεως μετέχοντας». Μ’ άλλα λόγια, αν έχουμε την ίδια παιδεία με εκείνους, τις ίδιες συνήθειες, τότε ανήκουμε στο ίδιο έθνος, έστω κι αν είναι άγνωστο αν βιολογικά ανήκουμε στο ίδιο γένος. Έχουμε όμως την ίδια παιδεία, τις ίδιες βασικά αρχές;

Γλώσσα. Η γλώσσα της εποχής του Ομήρου ήταν διαφορετική από εκείνη των κλασικών Αθηναίων, του Πλάτωνα, του Λυσία, του Θουκυδίδη. Ωστόσο, η δομή της, η γραμματική, το συντακτικό και οι ρίζες των λέξεών τους ήταν σχεδόν ίδιες. Εξάλλου, υπήρχαν καμιά τριανταριά διάλεκτοι σε ποικίλα μέρη της Ελλάδας, που έμοιαζαν τόσο πολύ μεταξύ τους, ώστε κάθε Έλληνας καταλάβαινε άνετα τον άλλον όταν συζητούσαν. Από τότε πέρασαν πολλοί αιώνες και η γλώσσα μας συνέχισε να αλλάζει. Ωστόσο, η δομή της διατηρήθηκε όπως ήταν. Βέβαια σήμερα ο μέσος Έλληνας δεν καταλαβαίνει τη γλώσσα του Ομήρου ή του Πλάτωνα. Ακόμη και ο απαίδευτος όμως καταλαβαίνει στοιχειωδώς τη γλώσσα των Ευαγγελίων. Και η αλήθεια είναι πως εγώ, χωρίς ειδικές φιλολογικές γνώσεις, κατανοώ τα Ευαγγέλια περισσότερο από όσο έναν Πόντιο ή έναν Κύπριο που μιλάνε την ντοπιολαλιά τους. Κι όμως συνεννοούμαστε ικανοποιητικά, τουλάχιστον όσο μας έδειξε τόσο παραστατικά ο Βυζάντιος στην κωμωδία του «Βαβυλωνία». Να λοιπόν η πρώτη συνέχειά μας που μεταβιβάστηκε αβίαστα από μάνα σε παιδί κι από παιδί σ’ εγγόνι. Ασυνέχεια ποτέ δεν υπήρξε με τη γλώσσα μας. Η εξέλιξή της αφορούσε και στην προφορά. Δεν μπορούμε να ξέρουμε ακριβώς πώς πρόφεραν τα γράμματά τους οι πρόγονοί μας. Απλώς υποθέτουμε. Π.χ. το «οι» ήταν, λέει, μακρό στη μέση της λέξης, αλλά βραχύ στο τέλος της. Φαντάζομαι πως στη μέση προφερόταν σαν δύο μετρικά ισόχρονα, διαδοχικοί φθόγγοι, πιθανώς σαν «οϊ», ενώ στο τέλος σαν ενιαίος φθόγγος μεταξύ «ο» και «ι». Προσπαθώντας να πούμε «ι» με το στόμα στη θέση που προφέρει «ο», προφέρουμε ένα φθόγγο περίπου σαν «ε» ή σαν το γαλλικό «eu» ή το γερμανικό «ö». Μια λέξη με αρχή και τέλος «οι» είναι το επιφώνημα «ΟΙΜΟΙ». Θα το έλεγαν επομένως κάπως σαν «ΟΪΜΕ». Μα έτσι ακριβώς το λέμε σήμερα. Εξάλλου το «υ» το πρόφεραν διαφορετικά από τα άλλα σημερινά ομόηχά του σύμβολα, τα «ι,η,ει,οι,υι». Ίσως κάπως σαν το σημερινό «ου», Έτσι το «τύμπανο» θα το έλεγαν «τούμπανο», τα «πίτυρα» «πίτουρα» και τον κάτοικο της «Κύμης» «Κουμιώτη». Μα έτσι ακριβώς δεν τα λέμε στον προφορικό αβίαστο λόγο μας;

Θρησκεία. Εδώ τα πράγματα δεν πάνε καλά. Οι πρόγονοί μας πίστευαν στο δωδεκάθεο και σε μεγάλη ποικιλία άλλων θεών, ενώ εμείς σε ένα Θεό, τρισυπόστατο, με Πατέρα πνεύμα, Υιό σάρκα και Άγιον Πνεύμα. Βέβαια, σκαλίζοντας λίγο περισσότερο, βλέπει κανένας πως οι αρχαίοι διανοητές, Πλάτων, προσωκρατικοί κ.λπ. μιλούν για το «θείον» στον ενικό, ενώ η Βίβλος, μας λέει πως ο Θεός μιλώντας για τη θεότητα αναφέρεται σε πληθυντικό. «Ποιήσωμεν άνθρωπον… ιδού γέγονεν Αδάμ ως εις εξ ημών». Ας μην πολυσκαλίζουμε όμως. Η σύγχρονη θρησκεία μας είναι εβραιογενής, όχι ελληνογενής. Και υπήρξε ασυνέχεια στην εξέλιξή της. Αρχαίοι ναοί γκρεμίστηκαν βίαια ή μετατράπηκαν σε εκκλησίες. Ωστόσο, με τους τρεις Ιεράρχες έγινε αποδεκτό ότι οι δύο νοοτροπίες δεν ήταν ασύμβατες μεταξύ τους. Οι αρχαίες παραδόσεις παρεισέφρησαν στις χριστιανικές τελετουργίες. Η λατρεία του Διονύσου με σύμβολό του το κρασί, τον θάνατο και την ανάστασή του, με πανδαιμόνιο κρότων τη στιγμή της ανάστασης, διατηρήθηκαν στην αντίστοιχη του Κυρίου.

Πολίτευμα. Το πολίτευμα των προγόνων μας εξελίχθηκε βαθμιαία από τη μοναρχία στην ολιγαρχία, στη δημοκρατία. Κι ο Αριστοτέλης ήταν απόλυτα σαφής. Στη δημοκρατία οι άρχοντες κληρώνονται, ενώ στην ολιγαρχία εκλέγονται. Η δημοκρατία τους εκτράπηκε. Αντί να επεκταθεί, αναγνωρίζοντας πολίτες γυναίκες, μετοίκους και δούλους, έγινε ιμπεριαλισμός. Εμείς ισχυριζόμαστε πως το πολίτευμά μας είναι δημοκρατία, αλλά εκλέγομε τους βουλευτές μας με όλα τα μειονεκτήματα της ολιγαρχίας, που κυριότερο είναι οι πελατειακές σχέσεις μεταξύ εκλογέων και εκλεγομένων. Η δημοκρατία παράκμασε βαθμιαία στην αρχαιότητα, αλλά είχε συγκεκριμένη κομβική στιγμή, την επικράτηση του Φιλίππου στη Χαιρώνεια. Και σήμερα; Απλώς αρνιόμαστε την επαναφορά στη δημοκρατία. «Αυτά τα πράγματα δε γίνονται σήμερα», αποφαινόμαστε. Πόσο περήφανοι είμαστε για τους προγόνους μας;

Τα γράμματα που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι εκείνα των αρχαίων, με ονόματα φοινικικά, όπως μεταφέρθηκαν από τον μυθικό Κάδμο και συμπληρώθηκαν ελληνικά από τον μυθικό Παλαμήδη. Η εκπληκτική επινόηση του ελληνικού αλφαβήτου, κατέστησε προσιτή στον καθένα τη δυνατότητα να γράφει τη γλώσσα που μιλούσε, καθώς υπήρχε αντιστοιχία, ένα γράμμα για κάθε φθόγγο και ένας φθόγγος για κάθε γράμμα. Η πρόταση σήμερα να εφαρμόσουμε την ίδια, μοναδικά ελληνική, αρχή στη σύγχρονη εκδοχή της γλώσσας μας αντιμετωπίζεται σαν (προδοτική;) διάσπαση της παράδοσής μας. Είμαστε περήφανοι για τους προγόνους μας;

Η ανοχή της διαφορετικότητας ήταν κύριο χαρακτηριστικό των αρχαίων. Από τη φιλοσοφία και τη θρησκεία ως την πολιτεία τους. Κύρια διαφορά μεταξύ ελληνικής και εβραϊκής νοοτροπίας ήταν η ανεκτικότητα της πρώτης. Λάτρευαν οι Αθηναίοι την Αθηνά, αλλά σέβονταν και τον Απόλλωνα, τον Ποσειδώνα και τον άγνωστο Θεό! Η δεύτερη στηρίζεται στο αυτονόητο «Εγώ ειμί κύριος ο Θεός σου», αλλά συνεχίζει και με το μισαλλόδοξο: «Ουκ έσονται σοι θεοί έτεροι πλην εμού». Ανεχόμαστε σήμερα τη διαφορετικότητα;

Η μόνη ομοιότητα που αναγνωρίζουμε είναι ο διχασμός μεταξύ μας. Βέβαια δεν ισχύει. Δεν είναι ελληνική ιδιαιτερότητα. Μας βολεύει για να μεταθέτουμε τις ευθύνες μας στους προγόνους μας. Οι εμφύλιοι πόλεμοι υπάρχουν ως υπαρξιακά γεγονότα στην ιστορία όλων των σύγχρονων εθνών. Με επαναστάσεις και εμφυλίους γεννήθηκαν όλα.

Τελικά, θέλουμε να είμαστε απόγονοί τους; Στο χέρι μας είναι. Μπορούμε. Μένει να αποφασίσουμε.

Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας__