Συγχρονισμός

Του ΔΗΜΗΤΡΗ Α. ΣΙΔΕΡΗ*,

e-mail:dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 24 Μαρτίου 2017.

 

ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ φαινόμενα στο φυσικό, βιολογικό, ψυχολογικό, κοινωνικό κόσμο έχουν περιοδικότητα. «Ουκ έστι παν πρόσφατον υπό τον ήλιον» (Εκκλησιαστής). Πώς γίνεται και επαναλαμβάνονται, και μάλιστα περιοδικά, τα φαινόμενα;

Επιστημονική απάντηση επιχείρησε ο Έγελος για τον κόσμο των ιδεών και τη μετέφερε στον υλικό κόσμο ο Μαρξ: Η ιστορία εξελίσσεται σαν έλιξη, από μια «θέση» σε μια «αντίθεση», κι από κει στη «σύνθεση» που αποτελεί τη νέα θέση για την επόμενη έλιξη. Μια περισσότερο επιστημονική αντίληψη πρόσφερε πριν από ένα σχεδόν αιώνα ο Vanderpol με την ταλάντωση χάλασης. Διαφέρει από την κλασική αρμονική, ημιτονοειδή ταλάντωση της αιώρας, κυρίως κατά το ότι είναι ασύμμετρη. Οι νόμοι που τη διέπουν ισχύουν για μέγα πλήθος φαινομένων, είναι η συνηθέστερη μορφή ταλάντωσης στη φύση.

Οι ταλαντωτές χάλασης έχουν μια βραδεία πορεία φόρτισης με αρνητική ανάδραση. Αυτή, όταν φθάσει σε μια κρίσιμη τιμή (ουδό-κατώφλι), μεταπίπτει σε μια ταχεία πορεία εκφόρτισης με θετική ανάδραση, ώσπου να φθάσει σε έναν άλλο ουδό και ν’ αρχίσει πάλι η φόρτιση (μεταβολή της ποσότητας σε ποιότητα, θα έλεγε ο Μαρξ). Οι ταλαντωτές χάλασης έχουν περιοδικότητα με αυτοματισμό και ιδιοπερίοδο, εφόσον λειτουργούν ανεξάρτητα. Η διάρκεια της ιδιοπεριόδου τους εξαρτάται κυρίως από το φυσικό μέγεθος του ταλαντωτή. Έχουν όμως και διεγερσιμότητα. Ένα ερέθισμα τους παρασύρει εύκολα σε πρώιμη εκφόρτιση. Αμέσως μετά την έναρξη της εκφόρτισης, υπάρχει η «ανερέθιστη φάση», απόλυτη και σχετική, στη διάρκεια της οποίας ένα ερέθισμα δεν (ή πολύ δύσκολα) μπορεί να διεγείρει τον ταλαντωτή σε πρόωρη ταλάντωση. Ακολουθεί η διεγέρσιμη φάση. Όταν ο ουδός έχει προσεγγισθεί, ακόμη και ένα ασήμαντο τυχαίο ερέθισμα μπορεί να διεγείρει πρώιμη ταλάντωση. Δίνεται έτσι διττή εντύπωση, αφενός της τελολογικής, προδιαγεγραμμένης πορείας, όσο λειτουργεί ρυθμικά ο ταλαντωτής, και αφετέρου της τυχαίας πορείας, επηρεαζόμενος εύκολα από τυχαία ερεθίσματα. Όταν λέμε ερέθισμα, εννοούμε την προσθήκη (ή αφαίρεση) μιας ελάχιστης ποσότητας ενέργειας στο σύστημα πάνω από τον ουδό του, που διαρκεί πολύ λίγο. Αν το σύστημα διεγερθεί, το μέγεθος της ταλάντωσής του είναι ανεξάρτητο από την ένταση του ερεθίσματος (νόμος όλου-ή-ουδενός). Το ερέθισμα είναι ένας πυροδότης. Η ταχύτητα ενός βλήματος και η απόσταση που θα διανύσει δεν εξαρτώνται από τη δύναμη με την οποία θα πατηθεί η σκανδάλη.

Ερέθισμα για τη διέγερση ενός ταλαντωτή μπορεί να είναι η εκφόρτιση ενός γειτονικού του. Συγχρονίζονται οι δύο ταλαντωτές. Τόσο πιο εύκολα, όσο πλησιέστερα είναι οι δύο ιδιοπερίοδοί τους. Αν διαφέρουν σημαντικά, γίνεται συγχρονισμός 2:1, δηλαδή ο βραδύτερος εκφορτίζεται με κάθε δεύτερη εκφόρτιση του ταχύτερου. Άλλος τρόπος συγχρονισμού είναι ο εξής. Οι ουδοί εκφόρτισης και φόρτισης μπορούν κι αυτοί να ταλαντώνονται υποκείμενοι στη λειτουργία άλλου ταλαντωτή. Όπως κι αν συντελείται ο συγχρονισμός, επιτρέπει σε μια ομάδα ταλαντωτών να λειτουργούν όλοι μαζί σαν ενιαίος ταλαντωτής. Για παράδειγμα, η καρδιά αποτελείται από πλήθος κυττάρων που ταλαντώνεται καθένα και η ακέραιη καρδιά ταλαντώνεται από τη συστολή στη διαστολή και πάλι συστολή.

Κάποτε οι ταλαντώσεις είναι άρρυθμες. Τέτοια «αρρυθμία» μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μιας εξωτερικής επίδρασης. Για παράδειγμα, ένα κράτος δέχεται απρόβλεπτα την εισροή σημαντικού αριθμού προσφύγων που δεν «ταλαντώνεται»

η συμπεριφορά τους με τον τρόπο που ταλαντώνονται οι πολίτες του. Άλλοτε όμως η αιτία της «αρρυθμίας» βρίσκεται στο ίδιο το σύστημα. Αυτό συμβαίνει όταν, για κάποιο λόγο, μια από τις μονάδες του λειτουργεί διαφορετικά από το σύνολο. Για παράδειγμα, στην καρδιά κάποιο καρδιακό κύτταρο μπορεί να είναι «ισχαιμικό», δηλαδή δεν τροφοδοτείται ικανοποιητικά με οξυγόνο. Αρχίζει να πάσχει η μεμβράνη του, το σύνορό του δηλαδή, παύοντας να είναι στεγανό. Μ’ αυτό τον τρόπο, το κύτταρο αυτό βρίσκεται σε διαρκή εκφόρτιση με διαρροή ουσιωδών στοιχείων διαμέσου της πάσχουσας μεμβράνης του, αποτελώντας διαρκές ερέθισμα για τα γειτονικά του κύτταρα. Σε ένα σύστημα ταλαντωτών υπάρχει μια «τρωτή φάση» που βρίσκεται στα όρια ανερέθιστης και διεγέρσιμης φάσης. Ένα αρκετά ισχυρό ερέθισμα σ’ αυτή τη φάση θα διεγείρει μόνον όσες μονάδες βρίσκονται σε διεγέρσιμη φάση. Το ερέθισμα λήγει, αλλά στο μεταξύ οι μονάδες, που δεν είχαν ανταποκριθεί σ’ αυτό, γίνονται διεγέρσιμες και διεγείρονται από την ταλάντωση των γειτονικών τους. Επαναδιεγείρονται από τις όψιμα διεγερμένες μονάδες οι αρχικές και η διέγερση ανακυκλώνεται και διαιωνίζεται. Η κατάσταση αυτή στην καρδιά λέγεται μαρμαρυγή. Μολονότι καθένα κύτταρό της συνεχίζει να ταλαντώνεται, παύουν οι παλμοί της ακέραιης καρδιάς και επέρχεται ο θάνατος.

Κάθε κράτος έχει μια οικονομοπολιτική ταλάντωση. Στις δημοκρατίες και τις ρεπούμπλικες (σύγχρονες «δημοκρατίες») η ταλάντωσή τους είναι ελεγχόμενη με περιοδικές εκλογές, που ανανεώνουν βουλή και κυβέρνηση. Μεγάλα κράτη ανέχονται αραιές εκλογές, π.χ. κάθε 5-6 χρόνια, μικρά όμως έχουν ανάγκη από συχνότερες εκλογές. Στην Ελλάδα εδώ και 40 χρόνια «δημοκρατίας», η μέση διάρκεια κάθε βουλής είναι περίπου 2 ½ χρόνια. Αν γίνονταν εκλογές προγραμματισμένα κάθε 2 ½ χρόνια, δε θα είχαμε ανεξέλεγκτες πολιτικές κρίσεις. Στην αρχή της θητείας κάθε κυβέρνησης υπάρχει η ανερέθιστη περίοδος (περίοδος χάριτος). Στη διάρκειά της μπορεί μια κυβέρνηση να πάρει οποιοδήποτε αναγκαίο, αλλά αντιλαϊκό, μέτρο χωρίς κίνδυνο. Η όχληση του λαού αποδίδεται εύκολα τότε στην προηγούμενη κυβέρνηση.

Όταν υπάρχει ποικίλου βαθμού πολιτική και οικονομική σύνδεση μεταξύ κρατών, η κρίση σε ένα κράτος μπορεί εύκολα να μεταδοθεί στα υπόλοιπα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) είναι τέτοιο σύστημα. Η οικονομική ταλάντωση των κρατών κυμαίνεται από τη φάση της λιτότητας με ανάπτυξη στη φάση της κατανάλωσης με ύφεση και πάλι λιτότητα κ.ο.κ. Η Ελλάδα υπήρξε νοσηρή περίπτωση, όπου για διάστημα δεκαετιών ζήσαμε σε αταλάντωτη κατανάλωση με ολέθρια αποτελέσματα. «Θεραπευτικά», εφαρμόσθηκε τα τελευταία χρόνια από την ΕΕ μια εξίσου μακρά αταλάντωτη φάση επιβάλλοντας λιτότητα με ύφεση, δηλαδή ό, τι χειρότερο ήταν δυνατό να γίνει. Η Ελλάδα μέσα στην ΕΕ είναι δυνητική αιτία «αρρυθμίας» με άγνωστα αποτελέσματα. Σε μια καρδιακή αρρυθμία, μπορεί να θεραπευτεί το πάσχον κύτταρο από την ισχαιμία του και να ξαναρχίζει να λειτουργεί συγχρονισμένα· ή μπορεί να πεθάνει ή να αποκλειστεί κατά κάποιον τρόπο από την υπόλοιπη καρδιά και παύει να επηρεάζει το σύνολο. Μ’ αυτή την έννοια, μόνον ο γερμανός υπουργός Οικονομικών συνέλαβε ότι η περίπτωση της Ελλάδας αποτελεί κίνδυνο για διάλυση της ΕΕ. Προσπάθησε να επιβάλει τον ελληνικό αποκλεισμό (GREXIT). Εναλλακτικά, απαιτείται αυτοδιόρθωσή μας: Δραστική «επανίδρυση του κράτους», όπως υποσχέθηκε, αλλά δεν την επιχείρησε, ένας πολιτικός μας και μάλιστα, πιστεύω, στις αρχές της αρχαίας δημοκρατίας που, επειδή είναι ελληνική, είναι η μόνη που μας ταιριάζει.  

Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας