Του ΔΗΜΗΤΡΗ Α. ΣΙΔΕΡΗ*
e-mail:dimitris.sideris@gmail.com
HΠΕΙΡΩΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 10 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2017
ΤΙ ΠΡΟΣΔΟΚΟΥΜΕ από το κράτος, που εμείς ελέγχουμε; Περισσότερο ή λιγότερο; Όταν επεμβαίνει με ατέλειωτους ελέγχους για το παραμικρό, οδηγεί στη διαφθορά. Χωρίς λάδωμα, δουλειά δε γίνεται. Λιγότερο κράτος λοιπόν! Κι όταν ασύντακτος λαός καταστρέφει τα πάντα ή παρακολουθούμε ανίσχυροι να καίγονται δάση ή κτίρια, αναρωτιόμαστε: Πού είναι το κράτος; Χρειαζόμαστε περισσότερο; Έχομε συνηθίσει να συνδέομε την αριστερά με κρατικοποιήσεις και τη δεξιά με αποκρατικοποιήσεις. Πριν από λίγες δεκαετίες όμως η «δεξιά» κυβέρνηση Καραμανλή κρατικοποιούσε τις τράπεζες, ενώ σήμερα η «αριστερή» του Τσίπρα αποκρατικοποιεί τα πάντα.
«Το κράτος είναι οργανωμένη πολιτική οντότητα που κατέχει το μονοπώλιο της χρήσης νόμιμης εξουσίας σε καθορισμένη γεωγραφική περιοχή. Έχει διπλό χαρακτήρα: Προστατεύει τα προνόμια και την εξουσία της κάθε φορά άρχουσας τάξης σε βάρος των υπηκόων της (των καταπιεζόμενων τάξεων και/ή κοινωνικών στρωμάτων) και αποτελεί τον βασικό εγγυητή της κοινωνικής ειρήνης και αναπαραγωγής του εκάστοτε ταξικού κοινωνικού συστήματος».
Όταν οι άνθρωποι από τροφοκυνηγοί έγιναν τροφοπαραγωγοί, ισχύ είχε η γενιά, η εξουσία του γονιού πάνω στα παιδιά. Καθένας αντλούσε τη δύναμή του από το γενεαλογικό του δένδρο, που, επομένως, έπρεπε να το γνωρίζει: Αβραάμ εγέννησε Ισαάκ, Ισαάκ εγέννησε Ιακώβ κλπ. Φάνηκε η ανεπάρκεια του συστήματος. Τα 11 από τα παιδιά του Ιακώβ πούλησαν δούλο τον δωδέκατο αδελφό τους. Κι αργότερα, ένας γιος του μεγάλου Γεδεών σκότωσε σχεδόν το σύνολο των 70 αδελφών του για να σφετερισθεί την περιουσία που είχε αποκτήσει «δίκαια» ο πατέρας τους. Με παραλλαγές ίσχυσε το σύστημα παντού, έχουμε όμως σαφείς πληροφορίες μόνον από όπου υπήρχε ιστορία, γραπτή παράδοση. Ο ρόλος της γενιάς μειώθηκε, επικράτησαν η μοναρχία, η ολιγαρχία, η δημοκρατία κ.ο.κ. Καθώς δεν έπαψε ποτέ να προστατεύει το κράτος την άρχουσα τάξη, η δημοκρατία απόκτησε επίθετα: βασιλευόμενη, προεδρική, κοινοβουλευτική κ.λπ. Κάθε επίθετο περιορίζει την ισχύ της δημοκρατίας, που είναι το κράτος του δήμου, του συνόλου δηλαδή των πολιτών που κατοικούν σε συγκεκριμένο τόπο. Η δική μας είναι Ρωμαϊκή res publica, όχι Ελληνική δημοκρατία. Οι αποτυχίες του κράτους, που τις πληρώνει ο δήμος αποδίδονται κυνικά στο ότι ο λαός, εξέλεξε τους ηγέτες που του αξίζουν: ανωριμότητα. Και ο λαός εξεγείρεται. Η ανοργάνωτη τεράστια δύναμή του βρίσκεται αντιμέτωπη με τη δύναμη της οργανωμένης κρατικής ολιγαρχίας που εύκολα αλλάζει σε τυραννία. Όποτε επικρατεί η λαϊκή εξέγερση, συνήθως δεν αλλάζει ουσιαστικά το κράτος, αλλά οι κρατούντες. Οι πρώην καταπιεσμένοι καταπιέζουν τώρα τους πρώην κρατούντες σε ένα εξίσου άδικο κράτος. Οι περιπτώσεις όπου ένα ηττημένο κράτος υπέκυψε σε ένα διαφορετικά οργανωμένο σύστημα (καλύτερο ή χειρότερο, το κρίνει η ιστορία) είναι σπάνιες. Γαλλική, Σοβιετική Επανάσταση, μετάβαση από τη βασιλεία του Κόδρου στη δημοκρατία κ.λπ.
Η κοινωνία εξελίσσεται αδυσώπητα, χάρη στην πρόοδο των φυσικών επιστημών. Ανακαλύπτονται μέθοδοι που αντισταθμίζουν (όχι βέβαια καταργούν) τους φυσικούς νόμους που περιορίζουν το αισθητό Εγώ μας. Φωτιά για το κρύο, τροχός για την τριβή, αερόστατα, αεροπλάνα, πύραυλοι για τη βαρύτητα. Τέτοια πρόοδος οδηγεί σε κοινωνικές μεταβολές, όπως στην ανάγκη για εξειδίκευση, σε ανεργία κ.λπ. Περιορίζουν, επομένως, την ελευθερία του κοινωνικού Εγώ. Ανάγκη είναι οι γνώσεις που παράγουν οι κοινωνικές επιστήμες να αντισταθμίσουν τους διαρκώς αυξανόμενους περιορισμούς των κοινωνικών νόμων. Κι αυτό, με τις σημερινές συνθήκες, μόνο από το κράτος μπορεί να γίνει. Απεριόριστη ελευθερία υπάρχει μόνο στη φαντασία, ιδιότητα του νοητού Εγώ. Το κράτος όμως υστερεί σε φαντασία. Ευθύνη του είναι να ευνοεί την εκδήλωσή της στους πολίτες, όσο δε θίγεται η ελευθερία των άλλων.
Υπάρχουν εκείνοι που αντιστέκονται ακόμη και βίαια στις αλλαγές. Laissez faire, μη θίγετε τα κακώς κείμενα. Και οδηγούμαστε στον νεοφιλελευθερισμό. Από πανίσχυρη συνήθεια (πνευματική αδράνεια; φόβος για το τι θα προκύψει;), πολλοί που αναγνωρίζουν τη δεινή παρούσα κατάσταση, αντιδρούν στην αναγκαία αλλαγή. Μοιραία θα οδηγήσει σε εξεγέρσεις, λιγότερο ή περισσότερο άναρχες. Μπορεί να είναι αντιεξουσιαστικοί αριστερισμοί για να ανατρέψουν το κράτος, δικτατορίες για να το συντηρήσουν πιο αποτελεσματικά ή, σπάνια, δημιουργικές επαναστάσεις. Οι κίνδυνοι μεγάλοι. Προσπαθώντας να μειώσουμε την ισχύ του κράτους μπορεί να επιβάλουμε περιορισμούς εκεί όπου πρέπει να εξελίσσονται τα πράγματα αβίαστα και να επιτρέπουμε την ασυδοσία όπου χρειάζεται κρατική παρέμβαση.
Αρχικά είναι οι ανάγκες της κοινωνίας. Η κοινωνία έχει γνώση, τις επιστήμες· βούληση, τη βουλή στις δημοκρατίες· και συναίσθημα, την τέχνη. Η βούληση προκύπτει από τις βιολογικές ανάγκες, αλλά η ιδανική κοινωνία την ελέγχει ανάλογα με τις γνώσεις που υπάρχουν, τόσο που να ικανοποιείται το συναίσθημά της. Αυτό μεταφράζεται σε κυβέρνηση από επαΐοντες στους οποίους μεταφέρεται η βούληση της κοινωνίας διαμέσου μιας βουλής που εκφράζει αξιόπιστα τη βούλησή της. Η μόνη απαίτηση από τη βουλή είναι να διαθέτει κοινό νου, να διακρίνει την αλήθεια από το ψέμα, όχι γνώσεις. Όπως με τους ενόρκους στα δικαστήρια.
Παράδειγμα με λανθασμένη επιβολή του κράτους. Η γλώσσα μεταδίδεται αβίαστα από τη μάνα στα παιδιά και εμπλουτίζεται, επίσης αβίαστα, με την ανάγνωση και ακρόαση της λογοτεχνίας. Κάθε κρατική παρέμβαση στην εξέλιξη της γλώσσας εμποδίζει την επαρκή επικοινωνία. Η μη χρήση της καθαρεύουσας κάποτε σήμαινε πως κάποιος ήταν κομμούνι» ή «συνοδοιπόρος» (με όλες τις συνέπειες), και αντιμετωπιζόταν με χλευασμό όταν έλεγε «μαθητές» αντί «μαθηταί». Η επικράτηση της δημοτικής φάνηκε να λύνει το πρόβλημα, αλλά έφερε παρεμβάσεις στην ακώλυτη εξέλιξη της γλώσσας, επιβάλλοντας περιορισμό στη διδασκαλία της αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας. Αντίθετα από τη γλώσσα, η γραφή επιβάλλεται (με τη βέργα!) από τον δάσκαλο στον μαθητή. Στην κλασική αρχαιότητα κάθε φθόγγος αντιστοιχούσε σε ένα γράμμα και κάθε γράμμα σε ένα φθόγγο. Σήμερα, για πέντε φωνήεντα έχουμε 12 (15 με την υπογεγραμμένη) γράμματα. Η αβίαστη εξέλιξη της γραφής απαιτεί επαναφορά της αρχαιοελληνικής αρχής. Η σύγχυση που υπάρχει μεταξύ γλώσσας (ακουστής σύνδεσης στόματος-αυτιού) και γραφής (οπτικής σύνδεσης χεριού-ματιού) κάνει ώστε η (ορθή) ανάγκη για απλοποίηση της γραφής να αντιμετωπίζεται με (λανθασμένο) περιορισμό στη διδασκαλία της αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας. Το αντίστροφο πρέπει να γίνει. Για 200 χρόνια δοκιμάσαμε και αποτύχαμε να μαθαίνουμε την αρχαία γλώσσα και την ισχύουσα ορθογραφία. Σοβαρός λόγος ήταν η δυσκολία στη γραφή, μια και κανείς δεν ξέρει πώς πρόφεραν οι αρχαίοι τα φωνήεντά μας και κανένας τους δεν ζει για να διαβάζει τα γραπτά μας.
Ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο κράτος. Διαφορετικό κράτος χρειαζόμαστε. Και για τέτοιο αξίζει να στηριχθούμε στις αρχές των αρχαίων προγόνων μας, όχι στην άκριτη αντιγραφή των όσων έπρατταν.
* Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας
Δημήτρης Α. Σιδερής 