ΙΣΟΜΟΙΡΙΑ

Του ΔΗΜΗΤΡΗ Α. ΣΙΔΕΡΗ,

e-mail:dimitris.sideris@gmail.com

Ηπειρωτικός Αγών, 3 Φεβρουαρίου 2017

ΕΙΜΑΣΤΕ τρισυπόστατοι. Η αισθητή υπόσταση του Εγώ μας γεννήθηκε με τη σύλληψή μας. Η νοητή (πνευματική) υπόσταση του Εγώ μας γεννήθηκε με τον τοκετό που μας έφερε στο φως. Και το κοινωνικό Εγώ μας γεννήθηκε με την εισαγωγή μας στην κοινωνία με κατάλληλη κοινωνική τελετή/διαδικασία (βάπτιση, εγγραφή στο ληξιαρχείο κ.λπ.). Κάθε υπόστασή μας έχει διαφορετικές ιδιότητες.

Το νοητό και το κοινωνικό Εγώ είναι ακέραια, άτμητα. Αντίθετα το αισθητό Εγώ μπορεί να είναι ακρωτηριασμένο. Το αισθητό και το νοητό Εγώ είναι μοναδικά, ενώ το κοινωνικό είναι στη γέννησή του ίδιο με όλα τα άλλα, απλώς μέλος της ίδιας κοινωνίας. Υπάρχουν και άλλες διαφορές μεταξύ τους, τις οποίες έχομε συζητήσει παλιότερα.

Το αισθητό Εγώ υπόκειται στους φυσικούς νόμους που είναι απαραβίαστοι. Οι φυσικές επιστήμες μπορούν να τους αντισταθμίσουν ενμέρει. Η ελευθερία του αισθητού Εγώ επεκτείνεται έτσι, αλλά εξακολουθεί να είναι περιορισμένη. Το κοινωνικό Εγώ υπόκειται στους κοινωνικούς νόμους που είναι εξίσου απαραβίαστοι όπως οι φυσικοί. Οι κοινωνικές επιστήμες μπορούν να τους αντισταθμίσουν ενμέρει. Η ελευθερία του κοινωνικού Εγώ έτσι επεκτείνεται, αλλά μένει πάντοτε περιορισμένη. Η ελευθερία του νοητού Εγώ διέπεται από τη φαντασία, που δεν έχει όρια. Αν και η ελευθερία του έτσι είναι απεριόριστη, η παιδεία που έχει λάβει ο καθένας μπορεί να αυξομειώνει τις επιλογές του. Με τις ανθρωπιστικές επιστήμες αυτές αυξάνονται. Με την πλύση εγκεφάλου περιορίζονται και η συμπεριφορά του ατόμου γίνεται προκατειλημμένη. Η ελευθερία του νοητού Εγώ συμπίπτει περίπου με την αμφιλεγόμενη ελευθερία της βούλησης.

Ισότητα του αισθητού Εγώ δεν υπάρχει. Κάποιος είναι πιο δυνατός, πιο ωραίος από άλλους, με διαφορετικά δακτυλικά αποτυπώματα και DNA. Ισότητα του νοητού Εγώ επίσης δεν υπάρχει, καθώς είναι άβατο για κάθε άλλον και, επομένως, δεν είναι δυνατή η σύγκριση μεταξύ τους. Τα κοινωνικά Εγώ όμως γεννιόνται όλα ίσα, απλά μέλη της ίδιας κοινωνίας. Στη συνέχεια μπορεί να γίνουν άνισα, ανάλογα με καταγωγή, πλούτο, μόρφωση, ρόλο που αναλαμβάνει καθένας στην κοινωνία κλπ.

Καθώς η ελευθερία είναι ιδιότητα πρώτιστα του νοητού Εγώ, ενώ η ισότητα του κοινωνικού, αντίθεση μεταξύ τους δεν μπορεί να υπάρξει. Ωστόσο, αλληλεπηρεάζονται. Ιδανικά, κάθε κοινωνικό ρόλο πρέπει να τον αναλαμβάνει όποιος έχει τις κατάλληλες αισθητές ικανότητες και την κατάλληλη νοητή βούληση. Δεν μπορεί να γίνει καλλιτέχνης ένας ατάλαντος, αχθοφόρος ένας καχέκτης, επιστήμονας ένας νοητικά ανεπαρκής. Ούτε μπορεί να αναλάβει κάποιον κοινωνικό ρόλο όποιος, για δικούς του λόγους, τον αντιπαθεί. Οι κοινωνικοί ρόλοι όμως είναι άνισοι. Κάποιοι από αυτούς εξασφαλίζουν μεγαλύτερη ελευθερία στο νοητό Εγώ από άλλους, αλλά είναι και πιο υπεύθυνοι. Ο βασιλιάς είναι πιο ελεύθερος από το στρατιώτη, αλλά οι πιθανότητες να δολοφονηθεί είναι μεγαλύτερες. Αν λοιπόν οι κοινωνικοί ρόλοι είναι άνισοι, πώς ορίζεται η κοινωνική ισότητα;

Κοινή παραδοχή είναι ότι όλα τα μέλη της κοινωνίας, ανεξάρτητα από τον κοινωνικό τους ρόλο, έχουν ιδανικά ισοπολιτεία, ισονομία και ισηγορία. Είναι δηλαδή ίσα τα μέλη της κοινωνίας στο να συναποφασίζουν για την κοινωνία, είναι ίσα απέναντι στο νόμο και έχουν ίση δυνατότητα να εκφράζονται δημόσια. Σε καμιά σύγχρονη πολιτεία δεν έχει επιτευχθεί τέτοια ισότητα. Για παράδειγμα, ως προς την ισοπολιτεία, μια μειοψηφία των ψηφοφόρων μπορεί να έχει την πλειοψηφία στη βουλή, ενώ όσοι ψήφισαν κόμματα που έλαβαν κάτω των 3% των ψήφων μπορεί να μην εκπροσωπούνται καθόλου. Παράλληλα, σχεδόν το μισό του εκλογικού σώματος έχει απόσχει από την ψηφοφορία, καταδεικνύοντας την απουσία ισοπολιτείας. Η βουλή αποτελούμενη κυρίως από νομικούς, μηχανικούς, γιατρούς και οικονομολόγους διαφέρει κατάφωρα από τη σύνθεση της κοινωνίας. Απέναντι στο νόμο, άλλες είναι οι πιθανότητες του πλούσιου κι άλλες του φτωχού. Και οι δυνατότητες να εκφρασθούν οι πολίτες στα ΜΜΕ προφανώς δεν είναι ίδιες για όλους. Μόνο σε δύο περιόδους της ιστορίας προσεγγίσθηκε αυτό το ιδεώδες: στην Αρχαία Ελληνική (ιδίως Αθηναϊκή) δημοκρατία και στην περίοδο του Διαφωτισμού. Μια τέταρτη ισότητα, η ισομοιρία, όμως, υπήρξε πάντοτε αμφισβητούμενη. Πώς πρέπει να μοιράζονται ίσα τα πάντα;

Θα ξεκινήσω με πολύ απλά παραδείγματα. Ίση μοιρασιά ενός κύκλου είναι η μοιρασιά του σε ίσους τομείς. Και ίση μοιρασιά μιας πίτας γίνεται αντίστοιχα. Και ίση μοιρασιά ενός χωραφιού… μια στιγμή! Στην πράξη, το χωράφι δεν είναι ομοιόμορφο σε όλη την έκτασή του όπως είναι ένας κύκλος. Κάποιο μέρος του είναι πιο εύφορο και άλλο πιο άγονο. Λοιπόν; Αναγκαστικά υπεισέρχεται και ένας άλλος παράγοντας στη μοιρασιά πέρα από τη γεωμετρία. Εμπεριέχει το συναίσθημα καθενός ότι έλαβε τουλάχιστον εκείνο που ο ίδιος αναγνωρίζει ότι του αναλογεί.

Στο απλό παράδειγμα της πίτας, εκτός από τη γεωμετρική μέθοδο, υπάρχει και η κλήρωση, που ισχύει και για το χωράφι και για κάθε άλλη απόφαση όπου τα σκέλη του διλήμματος είναι περίπου ίσα. Υπάρχει όμως και μια τρίτη μέθοδος, όπου υπεισέρχεται το νοητό Εγώ, η προσωπική προτίμηση καθενός. Καθένας δηλαδή είναι εξίσου ικανοποιημένος από τη μοιρασιά που έγινε. Ο πρώτος στην τύχη χωρίζει την πίτα στα δύο κι ο άλλος διαλέγει. Ή, αν είναι τρεις (ή περισσότεροι), ο πρώτος κόβει και διαλέγει το ένα τρίτο. Αν ο δεύτερος θεωρεί το κομμάτι υπερβολικό, το μικραίνει και το παίρνει αυτός. Από τους δύο που μένουν, ο ένας μοιράζει κι ο άλλος διαλέγει. Αυτός ο τρόπος προσφέρει την υποκειμενική ικανοποίηση ότι καθένας πήρε ένα κομμάτι που είναι ίσο ή μεγαλύτερο από ό,τι του αναλογεί. Σε τέτοιου είδους αρχές (κοινωνικούς νόμους) μπορεί να εφαρμόζεται στην κοινωνία η ισομοιρία.

Παράδειγμα: Ο πολίτης: «Αγόρασα ένα ακίνητο για €100 000. Το δέχεσαι, έφορε;». Το κράτος: «Όχι, η αξία του είναι €500 000. Πλήρωσε φόρο για €500 000». Αν ο πολίτης δεν δέχεται την πρόταση του κράτους, αυτό υποχρεώνεται να το αγοράσει για €500 000. Αν η απαίτηση του κράτους ήταν υπερβολική, θα χάσει, όταν θα πρέπει να το πουλήσει. Κι αν η πρόταση του πολίτη ήταν υπερβολικά ευτελής, χάνει μια καλή αγορά. Οι πρόγονοί μας εφάρμοζαν τέτοιου είδους αρχή στις χορηγίες. Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να γίνονται χορηγοί σε τραγωδίες ή στην κατασκευή τριήρων και άλλων έργων. Αν κάποιος ισχυριζόταν ότι υπάρχει άλλος πλουσιότερος για να γίνει χορηγός, όφειλε να τον υποδείξει. Κι αν ο άλλος δεν δεχόταν, ήταν υποχρεωμένοι να ανταλλάξουν τις περιουσίες τους («αντίδοση» ). Η αρχή αυτή απαιτούσε διαφάνεια στα περιουσιακά στοιχεία των πολιτών. Κι η διαφάνεια ήταν κίνητρο για άμιλλα, παρέχοντας τη δυνατότητα να πλουτίσει κάποιος αναλαμβάνοντας όμως αντίστοιχες υποχρεώσεις στην πολιτεία.  

Ο κ. Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής Καρδιολογίας__