Μανιχαϊσμός

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Α. ΣΙΔΕΡΗ*

ΣΤΟΝ ΜΑΝΙΧΑΪΣΜΟ υπάρχει μόνο άσπρο ή μαύρο. Γκρίζο ή άλλο χρώμα δεν υπάρχει. Λέει ο δήμαρχος στον πάστορα Μπραντ: «Τι ωφελεί να επιμένεις πως το χιόνι είναι άσπρο, όταν όλοι γύρω σου λένε πως είναι μαύρο;» «Και θα δεχθείς πως είναι μαύρο;» «Όχι, αλλά θα παραδεχθώ πως μπορεί να είναι γκρίζο!» (Ibsen). Στον αντίποδα του μανιχαϊσμού βρίσκεται η δημιουργία μετώπου. «ΟΣ ΟΥΚ ΕΣΤΙ ΚΑΘ’ ΗΜΩΝ, ΥΠΕΡ ΗΜΩΝ ΕΣΤΙ» λέει ο Χριστός στην ακμή της δραστηριότητάς του. Όλοι είναι μαζί μας εκτός από όσους είναι εναντίον μας. Όμως «Ο ΜΗ ΩΝ ΜΕΤ’ ΕΜΟΥ, ΚΑΤ’ ΕΜΟΥ ΕΣΤΙ» λέει μανιχαϊστικά όταν, αργότερα, ετοιμάζεται για την πορεία προς την Ιερουσαλήμ. Όποιος δεν είναι κομμουνιστής, είναι φασίστας. Κι όποιος δεν είναι δεξιός, είναι κομμουνιστής.

Διάβασα πρόσφατα ένα ενδιαφέρον άρθρο του Γιώργου Κράλογλου. Μάζεψε έναν κατάλογο μεγάλων επιχειρήσεων, ελληνικών και ξένων, που είχαν ανοίξει στην Ελλάδα και έκλεισαν κυνηγημένες από την Ελλάδα. Φιλίππου, Μποδοσάκης, Νιάρχος, Πεσινέ, Ανδρεάδης, Αγγελόπουλος, Ιζόλα, Shell, Pirelli, Nissan, Good Year, Petrogaz και ο κατάλογος δεν έχει τέλος. Ο συγγραφέας θέτει το εύλογο ερώτημα: «Θέλουμε ιδιώτες επενδυτές στη χώρα;». Δίκιο έχει.

Όταν έκαναν τον Ναστραδίν Χότζα καδή, στην πρώτη υπόθεση που δίκασε άκουσε τον πρώτο από τους αντιδίκους κι αποφάνθηκε: «δίκιο έχεις!» Άκουσε μετά και τον δεύτερο και αποφάνθηκε πάλι: «δίκιο έχεις!» «Μα, Χότζα», παρατήρησε ένας από το ακροατήριο, «ένας από τους δύο πρέπει να έχει άδικο.». Σκέφτηκε περισσότερο ο Χότζας: «Και συ δίκιο έχεις!», του απάντησε.

Μούρχεται τώρα στον νου ένας πολύ πρόχειρος κατάλογος άλλων επιχειρήσεων που δεν έχουν κλείσει: Novartis, Vodafone, Siemens και άλλες πολλές. Τις ανεχόμαστε. Κι ας αυτοκτονούν ή κάνουν απόπειρα άνθρωποι. Κι ας παρακολουθούν τα τηλέφωνα του πρωθυπουργού. Κι ας προστατεύουν τους ενόχους τους (με τη συνέργεια του ελληνικού κρατικού μηχανισμού και την αυτουργία ξένου κράτους). Προκύπτει βέβαια άλλο εύλογο ερώτημα: «Υπάρχει έντιμη, επικερδής, ιδιωτική επιχείρηση;»

Το άρθρο θεωρεί ότι τα ατοπήματα έγιναν από δεξιές και αριστερές κυβερνήσεις, αλλά η ολέθρια νοοτροπία είναι πάντοτε αριστερή. Για έναν αιώνα παραπαίομε στο μανιχαϊστικό δίπολο Αριστερά-Δεξιά, που δημιούργησε ο Marx. Όσοι το αποδέχονται, προφανώς είναι μαρξιστές, είτε δεξιά είτε αριστερά αυτοτοποθετούνται. Να όμως που η Σοβιετία έγινε κι αυτή «ελεύθερη», δυτικού τύπου, δημοκρατία και η μανιχαϊστική αντιπαλότητα παραμένει εξελισσόμενη σε νέο ψυχρό πόλεμο. Τώρα ανακύπτει η πιο παραδοσιακή αντιπαλότητα: Δύση-Ρωσία. Το αριστερο-δεξιό δίπολο καταρρέει βαθμιαία, καθώς αποδεικνύεται φρούδο και πεθαίνουν όσοι Έλληνες το έζησαν στο πετσί τους με τον εμφύλιο. Αντικαθίσταται έντεχνα όμως. Από τη μια είναι οι (κακοί;) «αντιφιλελέδες». Από την άλλη, εννοείται, είναι οι (καλοί;) «νεοφιλελέδες».

Αντίθετος στην ιδιωτική πρωτοβουλία είναι ο κρατικισμός. Όπως σωστά τονίζεται, δεν είναι ίδιο των αριστερών κυβερνήσεων (μολονότι φταίει η αριστερή νοοτροπία). Θυμόμαστε τις κρατικοποιήσεις του Καραμανλή πρεσβυτέρου, και το πλήθος των κρατικοδίαιτων επιχειρήσεων επί Καραμανλή νεοτέρου, Συριζανέλ, Σαμαροβενιζέλ, Μητσοτακοσυνάσπ κ.λπ. Τα ξέρουμε δα τα τεμπελχανεία των κρατικών επιχειρήσεων. Βέβαια, το ότι κάποιες κρατικές επιχειρήσεις είναι εξ ορισμού οικονομικά παθητικές το αποδεχόμαστε (στρατός, δικαιοσύνη, παιδεία, υγεία κ.λπ.): είναι λειτουργίες, όχι επιχειρήσεις. Βέβαια το ότι κάποιες κρατικές επιχειρήσεις μπορούν να είναι επικερδείς, συχνά το ξεχνάμε. Η ΔΕΗ είχε κέρδη όταν αρμόδιος υπουργός ήταν ο Αλέκος Παπαδόπουλος. Εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Και δεν γίνεται αλλιώς. Οι δημόσιοι υπάλληλοι διορισμένοι από τους πολιτικούς μας άρχοντες (με αντάλλαγμα την ψήφο τους) είναι κατοχυρωμένοι με τη μονιμότητα, ενώ οι διοριστές τους με την ασυλία. Πελατειακή σχέση. Μα γίνεται αλλιώς;

Το άρθρο συμπεραίνει ότι πρέπει να αλλάξουμε νοοτροπία. Δεν μας λέει όμως πώς, ούτε ποια είναι η σωστή νοοτροπία. Κι όμως τη γνωρίζομε. Και την απεμπολούμε. Η (μόνη) δημοκρατία που εμφανίσθηκε στη γη, των Αθηναίων, απέκλειε την πελατειακή σχέση. Η συντριπτική πλειοψηφία των αρχόντων της (με εξαίρεση τις λίγες περιπτώσεις όπου χρειάζονταν εξειδικευμένες γνώσεις, όπως των στρατηγών και μερικών άλλων) κληρωνόταν από το σύνολο του λαού: Η πελατειακή σχέση τους αποκλείεται εκ των προτέρων. Κι όμως αυτή τη λύση την αποδιώχνομε μετά βδελυγμίας. «Δεν γίνονται αυτά τα πράγματα!». Εκείνοι ήταν ώριμοι πολίτες, ενώ εμείς δεν είμαστε. Βέβαια, οι Βρετανοί που ψήφισαν brexit, οι Γερμανοί όταν ψήφιζαν τον Χίτλερ, οι Αμερικανοί που ψήφισαν τον Τραμπ ήταν ώριμοι! Η πολιτική ωριμότητα όμως (και νοοτροπία) μόνο με έναν τρόπο αποκτάται: με τη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Όχι ένα λεπτό κάθε τέσσερα χρόνια, αλλά, για τη συντριπτική πλειοψηφία, εκ περιτροπής, καθημερινά. Όπως δε μαθαίνεις κολύμπι, παρά μόνο πέφτοντας στο νερό. Αναλαμβάνοντας το αντίστοιχο ρίσκο βέβαια. «Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία» (Κάλβος).

Και ήταν τέλεια η αρχαία δημοκρατία; Ας θυμηθούμε λίγα από τα πολλά στραβοπατήματά της με ένα βραχύ κατάλογο ονομάτων. Αισχύλος, Ευριπίδης, Θουκυδίδης, Μιλτιάδης, Θεμιστοκλής, Αλκιβιάδης, αποκορύφωμα Σωκράτης και πολλοί άλλοι εκτελέσθηκαν ή εξορίσθηκαν από την αθηναϊκή δημοκρατία. Πολλοί κατηγορούν ως ανεύθυνη τη δημοκρατία των Αθηναίων. Φυσικά, υπάρχει και η αντίθετη εκδοχή. Ήταν αμείλικτη, αλλά ανεπαρκής. Δεν τόλμησε να επεκταθεί σε γυναίκες, μετοίκους, δούλους. Οπωσδήποτε όμως ήταν το δέντρο που οι καρποί του έθρεψαν πνευματικά όλο τον κόσμο έκτοτε. Κι ας άφησε τους σπόρους του να πέσουν στη γη, άλλοι για να σαπίσουν, άλλοι για να τους φάνε τα όρνεα κι άλλοι, όμως, για να φυτρώσουν και να συνεχίσουν τη ζωή.

Ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο κράτος χρειαζόμαστε. Διαφορετικό κράτος έχουμε ανάγκη. Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, εδώ, περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, χρειαζόμαστε δημοκρατία. Δημοκρατία στις αρχές της μοναδικά ελληνικής δημοκρατίας. Χωρίς επίθετα που την περιορίζουν, όπως «προεδρευόμενη» και «κοινοβουλευτική». Οι «εκπρόσωποί» μας, που τους ψηφίζομε εφάπαξ κάθε τέσσερα χρόνια χωρίς να τους γνωρίζουμε και να μας γνωρίζουν, εκπροσωπούν καθένας το κόμμα του και τους ιδιαίτερους ψηφοφόρους-πελάτες τους, όχι εμάς. Τα πολλά χρόνια που έχουν περάσει από τότε καθιστούν αδύνατη την εφαρμογή της δημοκρατίας ακριβώς όπως ήταν τότε. Είναι όμως δυνατή η εφαρμογή των αρχών της. Τον ορισμό της τον διατύπωσε επιγραμματικά ο Αριστοτέλης: «ΛΕΓΩ Δ’ ΟΙΟΝ ΔΟΚΕΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΝ ΜΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΛΗΡΩΤΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑΣ ΑΡΧΑΣ, ΤΟ Δ’ ΑΙΡΕΤΑΣ ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΟΝ». Η μόνη σύγχρονη δημοκρατία που πλησιάζει αυτές τις αρχές είναι της Ελβετίας και δύσκολα θα έλεγε κανένας πως είναι ένα αποτυχημένο σύστημα. Δεν είναι τυχαίο που το σύνταγμά της συντάχθηκε από μεγάλο Έλληνα πολιτικό, τον Καποδίστρια. Φυσικά, έχουν περάσει αιώνες από τότε και χρειάζεται περαιτέρω προσαρμογή. Οι αρχές της δημοκρατίας όμως παραμένουν αναλλοίωτες.

*Ο Δημήτριος Α. Σιδερής είναι ομ. καθηγητής καρδιολογίας

Δημοσιεύθηκε στον Ηπειρωτικό Αγώνα την 13 Ιανουαρίου 2017