Πολιτικό Σύστημα

Καποδίστριας, Τρικούπης, Βενιζέλος, Καραμανλής, Σημίτης. Άφησε έργο η εποχή τους. Και κατηγορήθηκε για σκάνδαλα. Διαφωνείτε για κάποιους; το γεγονός παραμένει: Ελάχιστοι άφησαν έργο και όλοι κατηγορήθηκαν, εκτός αν πρόλαβαν να δολοφονηθούν. Όσοι δεν μπορούν να κάνουν κάτι, δυσφημούν όσους το επιτελούν.
Γιατί τόσο λίγους σημαντικούς πολιτικούς στα 190 χρόνια της ελευθερίας μας; Στατιστικά είναι σπάνιο φαινόμενο. Σήμερα σημαντικοί διεθνώς είναι ελάχιστοι. Πούτιν; Ερντογάν; Μέρκελ; (αν διαφωνείτε στα ονόματα, ο κανόνας ισχύει: σπάνια είναι η εμφάνιση σημαντικών προσωπικοτήτων). Όμως, κάποιες χώρες ευημερούν, ακόμη και όταν δεν τους κυβερνά σημαντική προσωπικότητα. Το πολιτικό τους σύστημα αντέχει στους κλυδωνισμούς από τυχαίες επιθέσεις. Κι εμείς;
Εμείς, πριν από 2500 χρόνια παραγάγαμε ύψιστο πολιτισμό. Συνέβαλε σ΄ αυτό το πολιτικό σύστημα που εφαρμόσθηκε για πρώτη (και τελευταία) φορά: η Αθηναϊκή δημοκρατία. Οι αποφάσεις λαμβάνονταν από μια βουλή που επιλεγόταν με κλήρο και εξέλεγε τους «στρατηγούς», την κυβέρνησή. Δεν ήταν τέλεια η δημοκρατία. Πολιτικά δικαιώματα δεν είχαν ούτε οι γυναίκες ούτε οι μέτοικοι ούτε, βέβαια, οι δούλοι. Οι σημερινές «δημοκρατίες» διαφέρουν ριζικά από την Αθηναϊκή. Μερικές έχουν αποδειχθεί επιτυχημένες, όπως στην αρχαιότητα υπήρξαν επιτυχημένες μη δημοκρατικές πολιτείες, π.χ. με τον Περίανδρο της Κορίνθου, τον Γέλωνα των Συρακουσών κλπ. Τι έκανε τη δημοκρατία, και, σε ειδικές περιπτώσεις, άλλα πολιτεύματα, τόσο σπουδαία;
Οι «ειδικές περιπτώσεις» σημαίνουν ότι, ανάλογα με τις γεωγραφικές και ιστορικές συνθήκες, που είναι διαφορετικές για κάθε τόπο, μπορούν να αναπτυχθούν ταιριαστά πολιτεύματα. Προφανώς αυτά δεν μπορούν να είναι επιτυχημένα σε άλλους τόπους, όπου επικρατούν άλλες συνθήκες. Η Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία, Αγγλία είναι απέραντες πεδιάδες. Τα καθεστώτα τους δεν είναι δυνατόν να εφαρμοσθούν στην Ελλάδα, όπου σε περιορισμένη γεωγραφική επιφάνεια υπάρχει μέγιστη ποικιλία εδάφους, ψηλά βουνά, πεδιάδες, νησιά κλπ. Όταν κάποιος πάθει έμφραγμα στη Θεσσαλία, απέχει το πολύ μια ώρα από το πανεπιστημιακό νοσοκομείο· αν το πάθει στο Κουφονήσι, απέχει μέρες από το νομαρχιακό νοσοκομείο, αφού πλοίο περνάει από εκεί κάθε λίγες μέρες. Προφανώς, δεν είναι δυνατό να ισχύουν οι ίδιοι κανόνες στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο και στις Κυκλάδες.
Το πνεύμα μας έχει είσοδο, τη γνώση, έξοδο, τη βούληση και, ενδιάμεσα, το συναίσθημα. Η κυριαρχία της γνώσης είναι το κύριο στοιχείο του ώριμου ανθρώπου, κατά τον Πλάτωνα. Ωστόσο, το συναίσθημα με τη βούληση ταλαντώνονται αυτόματα. Κι όταν φθάσουν σε κρίσιμο όριο, καμιά γνώση, δεν μπορεί να εμποδίσει την εκδήλωση τους, με κίνηση ή έκκριση. Όταν πεινάσω, αναζητώ τροφή, έστω και παράνομα· όταν θέλω αέρα, θα αναπνεύσω, ακόμη κι αν το κεφάλι μου είναι μέσα στο νερό· όταν θέλω να κάνω έρωτα, θα προχωρήσω είτε με σύντροφο είτε με αυτοϊκανοποίηση είτε και με ονείρωξη, έστω κι αν συνειδητά ασκώ εγκράτεια.
Η βούληση μιας κοινωνίας εκφράζεται καλύτερα με τη βουλή, ενώ η γνώση της με την κυβέρνησή που, ιδανικά, είναι οι «άριστοι». Αλλά ποιος επιλέγει τη βουλή και ποιος τους «αρίστους»; Στις σύγχρονες δημοκρατίες η βουλή εκλέγεται από το λαό. Το πρόβλημα σ΄ αυτές είναι η πελατειακή σχέση. Οι βουλευτές είναι επαγγελματίες. Ασκούν το «επάγγελμά τους» πουλώντας εξυπηρέτηση στους ψηφοφόρους τους με αντάλλαγμα την ψήφο τους. Στην αρχαιότητα, αντίθετα, η βουλή με κλήρο, απέκλειε τις πελατειακές σχέσεις.
Αντιρρήσεις σε ένα τέτοιο σύστημα υπάρχουν: «μα είναι δυνατό οι τυχαία επιλεγμένοι απαίδευτοι βουλευτές, να μας κυβερνούν, να παίρνουν αποφάσεις για όλους μας;» Πρώτο, η βουλή δεν κυβερνά, η κυβέρνηση κυβερνά. Αποτελείται από «αρίστους», τους οποίους εκλέγει η βουλή μεταξύ έμπειρων, εκπαιδευμένων πολιτικών, όπως ο άρρωστος διαλέγει το γιατρό του και ο κατηγορούμενος το δικηγόρο του. Δεύτερο, η καλύτερη γνώση των ιδιοτήτων ενός συνόλου αποκτάται με εξέταση ενός τυχαίου δείγματός του· η καλύτερη γνώση της βούλησης ενός λαού αποκτάται ρωτώντας ένα τυχαίο δείγμα του (Αθηναϊκή βουλή). Στις δημοσκοπήσεις οι ερωτώμενοι απαντούν ανώνυμα και ανεύθυνα. Υπεύθυνα αποφασίζουν οι ένορκοι, που επιλέγονται με κλήρο. Η κρίση τους είναι η καλύτερη δυνατή! «Μα με μια βουλή που δεν είναι οργανωμένη σε κόμματα, η λήψη αποφάσεων είναι δυσχερής». Ναι, όσο και με τη βουλή που προκύπτει από εκλογές με αναλογική. Το πλειοψηφικό, η «ενισχυμένη» αναλογική κλπ αποτελούν στρέβλωση της βούλησης του λαού με πρόσχημα το ρεαλισμό. Η λύση είναι, βέβαια, οι συναινέσεις, στη βάση λύσεων ελάχιστα αποδεκτών από την πλειοψηφία των βουλευτών. «Μα μια τέτοια βουλή είναι επιρρεπής στην δημαγωγία, στο λαϊκισμό». Ναι, τουλάχιστον όσο και κάθε άλλη βουλή, που υπόκειται επιπλέον στο λαϊκισμό από τις πελατειακές σχέσεις.
Για ζητήματα με μακροπρόθεσμες συνέπειες, π.χ. δικαιώματα μειονοτήτων, διάθεση γης κλπ) θα μπορούσε να υπάρχει μια γερουσία από καταξιωμένα άτομα, ex officio, π.χ. πρώην πρωθυπουργούς, προέδρους ανώτατων δικαστηρίων κλπ. Ένα συμβούλιο επικρατείας κρίνει αν οι αποφάσεις συμφωνούν με το σύνταγμα που έχει εγκριθεί από το σύνολο του λαού (εκκλησία του δήμου). Ο πρόεδρος δημοκρατίας, άμεσα εκλεγμένος από το λαό, έχει κύρος να ρυθμίζει το πολίτευμα και ίσως να αναπέμπει σε δημοψήφισμα αποφάσεις που πάρθηκαν με οριακή πλειοψηφία.
Ένα πολίτευμα σαν το παραπάνω δεν είναι ουτοπία. Έχει εφαρμοσθεί δημιουργώντας το μεγαλύτερο πολιτισμό που έχει παρουσιασθεί στην ιστορία. Η Ελλάδα έγινε κράτος για πρώτη φορά μετά την επανάσταση του 1821. Καθώς ήταν επείγον να διοικηθεί, υιοθέτησε ξένα συστήματα. Δίκασε τον Κολοκοτρώνη με το Βαυαρικό δίκαιο, υιοθέτησε τον κοινοβουλευτισμό από την Αγγλία, το συμβούλιο επικρατείας από τη Γαλλία, το αστικό δίκαιο από τη Γερμανία. Μα ταιριάζουν αυτά τα συστήματα μεταξύ τους και, προπάντων με τη μοναδική γεωγραφία και ιστορία μας;
Μήπως είναι καιρός να εφαρμόσουμε ένα σύστημα βασισμένο στις δικές μας συνθήκες, όπως ήταν η Αθηναϊκή Δημοκρατία, η μόνη πραγματική δημοκρατία, που επινοήθηκε και δοξάσθηκε στην ιστορία;
Koinignomi 10 Σεπτεμβρίου 2014